Røður hjá landsstýrismanninum

Røða á ráðstevnu á Fróðskaparsetri Føroya tann 22. mars 2024 um Føroyskt sum annaðmál

Góðu tit

Ein nýggjur prestur skuldi taka við embæti í einari sókn; áðrenn hann skuldi hava sína fyrstu prædiku, spurdi hann kirkjuráðið, hvussu leingi ein prædika vanliga plagdi at vara.

Ein av kirkjuráðsliminum svaraði og segði, at hetta var upp til prest, men aftaná 20. min bleiv eingin frelstur...... so eg skal bara gera heilt skjótt av her.

Um eg nú spurdi, hvør tykkara er høvundur, so veit eg ikki, hvussu nógv av tykkum høvdu sagt ja; men neyvan hevði tað verið øll.

Men tá man hugsar um tað, so eru vit jú øll høvundar, tí vit skriva søgu hvønn dag í okkara egna lívi.

Harnæst eru vit jú eisini ein slags hjálparhøvundar, tá tað kemur til søguna hjá teimum, sum vit hava samband við gjøgnum dagin, við tað, at alt tað vit siga og gera, jú eisini ávirkar teirra søgu.

Vit eru øll høvundar í okkara egna lívi, tí vit virka og viðvirka í okkara deiliga samfelag.

Tó er samfelagið so nógv broytt tey seinastu árini, at møguleikin hjá øllum, sum búgva her í Føroyum til júst at virka og viðvirka er avmarkaður, tí tey frá byrjan av, ikki kunnu samskifta á sama máli sum vit; fyri tey er tað føroyska málið nakað ókent, men tó so sera neyðugt.

Fyri hesi kann tað gerast torført at skriva eina góða søgu gjøgnum dagin, tí málið er ein forðan; hetta er nakað, sum vit sum samfelag eiga at gera nakað við, og tað eru vit eisini í ferð við at gera, tí Føroyskt sum annaðmál er sanniliga eitt evni, sum upp á so nógvar mátar er komið meira týðuligt á breddan.

Í dag hava tit á Setrinum tikið stig til hesa ráðstevnu, og takk fyri tað. Tað er ikki meir enn ein góður mánaði síðani, tann 9. februar, at eitt slag av nýggjari søgu varð skrivað, tá 20 lesandi fingu prógv á bachelor og masterstigi í Føroyskum sum annaðmál. Tað, at vit hava úbúgvin fólk innan økið, er nakað at gleðast yvir, og eiga vit at stremba eftir, at fakligheitin innan hetta øki, eisini verður í áhaldandi menning.

Afturat hesum er at siga, at fyri bara tveimum døgum síðani varð ein nýggj løgtingslóg um Føroyskt um annaðmál til 1. viðgerð í Løgtinginum, hvørs endamál er at gera tað møguligt og smidligt fyri øll, sum ikki hava føroyskt sum sítt móðurmál, at fáa undirvísing og útbúgving í hesum. Lógin skal virka fyri einari góðari inklusión hjá teimum, sum velja Føroyar til, tí tað skylda vit tilflytarunum og okkum sjálvum.

Alt hetta vísir, at vit ikki sita hendur í favn, men at vit sum einstaklingar og samfelag eru sinnað at gera nakað við hetta fyribrigdi, soleiðis at øllum gerst eitt gott lív laga í Føroyum.

Orðafelli sigur, ” Blindur er bókleysur maður”. Nógv kann sigast um hetta orðafelli, men tað er givið, at atgongdin til bøkurnar og til málið, og harvið samskifti, er ein fortreyt fyri at kunna virka og viðvirka á fullgóðan hátt.

Tey, sum flyta til Føroya, kunnu hava tað torskilt við tí málsligu sjónini, og eru í fyrstani blind, tí tey kenna ikki málið. Tó ber til at hjálpa teimum við at fáa eina góða sjón, eina málsliga sjón um vit kunnu kalla tað so, soleiðis at tey læra føroyska málið, og harvið kunnu virka og viðvirka á sama støði, sum øll onnur.

Hugsi, at vit øll ynskja hetta, og tað er gleðiligt at síggja, at so mong eru savnað saman her í dag til hesa ráðstevnu, og harvið vísa áhuga fyri hesum evninum.

Eg ynski tykkum eina góða ráðstevnu, og velji at takka fyri nú, áðrenn 20 min. eru farnir.

Góðu øll somul,

Á sjónum hevur alstóran týdning at seta røttu kósina. Og soleiðis er eisini, tá tað ræður um okkara maritimu útbúgvingar og okkara útbúgvingarskipan sum heild.

Á hesi ráðstevnuni spyrja vit - “Eru Føroyar ein sjóvinnutjóð um 20 ár?” Og mítt svar upp á henda spurning er, at ríkir møguleikar eru fyri tí. Tí hóast vit eru ein lítil tjóð, so eru Føroyar í maritimum høpi í veruleikanum ein risastór tjóð. Ikki minst tá hugsað verður um Arktis og møguleikarnar hjá Føroyum at gerast ein tænastumiðdepil í Arktis, og fara hesir møguleikar bert at økjast komandi árini. Umdømi hjá føroyskum sjófólkum er eisini í heimsklassa, og eru okkara sjófólk nógv eftirspurd kring allan heim. Tá hetta er sagt, so eiga vit samstundis at tryggja okkum, at okkara sjóvinnuútbúgvingar eru eftirspurdar millum okkara ungu, og at útbúgvingarnar altíð eru dagførdar.

Sjálvur var eg til skips í nakrar summarferiur aftaná fólkaskúlan, meðan eg gekk í student. Tað var við trolarunum Føroyingur, tá heimahoyrandi í Haldórsvík, og Ólavur Hvíta og Saturn, heimahoyrandi í Syðrugøtu. Og hóast hetta ikki gjørdist mín yrkisleið, so vildi eg ikki verið hesar royndir fyri uttan. Umborð á hesum trolarum var ein serlig mentan og ikki minst, serliga fyri eitt ungt menniskja er vert at nevna, at eitt serstakt samanhald tók seg upp millum tey ungu, sum vóru umborð hesar summarferiur. Tað ber til at siga, at túrarnir til skips í summarfrítíðini av sonnum vóru við til at víðka um mín sjónarring og økja um mína tilvitan um lívið á sjónum.

Men vitanin og áhugin fyri sjónum og sjómansskapi er tíverri ikki sjálvsagdur millum okkara ungu longur, og tí hevur tað stóran týdning, at vit arbeiða fyri at varpa ljós á møguleikarnar á maritimu útbúgvingarleiðini. Tí fegnist eg eisini um sjóvinnubreytina á Nám X, ið síðani 2010 hevur verið væl umtókt og gevur teimum ungu møguleika fyri at ogna sær eina grundvitan um sjólívið. Á sjóvinnubreytini fáa næmingar trygdarskeið, ið er krav fyri at mynstra umframt frítíðarsiglara- og speedbátaprógv. Og hugsi eg, at til ber at menna maritima økið meiri bæði í fólkaskúla og á miðnámi.

Men skulu vit kveikja áhugan hjá teimum ungu fyri sjóvinnu, røkka vit hesum máli best við støðugt at menna maritimu útbúgvingarnar, soleiðis at tey, sum taka útbúgvingarnar, fáa førleikar, sum eru neyðugir fyri at klára seg í 21. øld. Tað hevur tí týdning støðugt at endurskoða innihald og bygnað. Og sjóvinnuútbúgvingar eru tí høgt raðfestar hjá hesi samgonguni og síggjast eisini aftur í samgonguskjalinum.

Sum landsstýrismaður havi eg í fyrstu atløgu valt at endurskoða aspirantskipanina og skipsatstøðingsútbúgvingina. Og í løtuni sita tveir arbeiðsbólkar við hesum endurskoðanum.

Hugsa vit um aspirantskipanina, so hugsavna vit okkum um at gera hana betri og meiri “attraktiva” at velja fyri okkara ungu fólk. Høvuðendasmálið er at viðgera treytirnar hjá aspirantum. Vit vita, at tað valdar ein ávís misnøgd - eitt nú um upplæringina umborð og um fíggjarligu umstøðurnar, meðan ein tekur hesa útbúgving. Og samstundis vita vit, at vinnan eisini hevur ynskir um, at næmingar verða tættari knýttir at einstøku reiðaríunum, og soleiðis kann vinnan eisini koma at kenna størri ognarskap fyri skipanini.

Tá tað ræður um skipsatstøðingsútbúgvingina, er tað útbúgvingin sjálv, ið verður endurskoðað. Bæði í mun til eftirspurningin í vinnuni og í mun til altjóða krøv. Stórt trot er á føroyskum, fultiknum dekkarum, og er tørvur á at gera okkurt við hetta álvarsmál. Ymsir møguleikar verða viðgjørdir í arbeiðsbólkinum, eitt nú møguleikin fyri at snikka saman styttri útbúgvingarleist fyri tey, ið ynskja at verða dekkarar – útbúgvingin verður av summum hildin at vera ov long. Her hevði t.d. borið til at gjørt útbúgvingina modulbaseraða, soleiðis at tú fært júst teir førleikar, tær tørvar upp á styttri tíð.

Og fyri stuttum var eisini nýtt Maritimt Útbúgvingarráð sett. Maritima Útbúgvingarráðið ráðgevur landsstýrismanninum innan sjóvinnuútbúgvingarnar og kann eisini av sínum eintingum taka upp mál, sum tað heldur hava týdning. Ráðið hevur eina breiða umboðan frá vinnufeløgunum, eins væl og serkønum á økinum. Ráðið skal verða við til at framtíðartryggja maritimu útbúgvingarnar. Tí fleiri høvd hugsa betri enn eitt.

Og tað er dagurin í dag eisini eitt dømi um. Og fáa vit á ráðstevnuni í dag fleiri væl skikkað boð upp á, hvør kósin eigur at verða fyri okkara sjóvinnuútbúgvingar, og hvussu vit økja um tilgongdina til maritimu útbúgvingarnar. Vit fara eitt nú at hoyra um sjóvinnu sum breyt á miðnámi í Danmark, og um, hvussu hetta kann verða við til at kveikja áhugan millum ung fyri sjónum, og um tøkni og grøna umskifti á maritima økinum. Alt hetta kann geva okkum íblástur til at menna okkara samfelag á hesum týdningarmikla øki.

At enda haldi eg, at tað hevur týdning at vísa á, at vit ofta eru góð til at peika á trupulleikarnar, men kanska ov vánalig til at hugsavna okkum um at finna loysnirnar. Politikkarar loysa ongar trupulleikar sjálvir, men hava tørv á tykkum, ið hava djúptøkna vitan á einum øki at finna loysnirnar. Vit eiga tí í størri mun at reka vitanargrundaðan politikk og at fáa fram í ljósmála bestu loysnirnar, heldur enn bert at dyrka trupulleikarnar og ósemjurnar.

Men at seta røttu kósina tekur tíð og krevur, at vit vita, hvør leiðin er.

Tí vit lyfta best og seta best kós í felag.

Takk fyri!

Røða hjá landsstýrismanninum til SkúlaFM 2024 finaluna í Varpinum - 23. februar 2024

Góðu næmingar, góðu lærarar og góðu tit øll úr Íverksetarahúsinum og øll tit, sum so ella so hava stuðlað og samskipað hetta megnar tiltak.

Eg eri sera spentur at síggja hugskotini, sum verða løgd fram í dag, og eg eri takksamur fyri tykkum ungu: At tit eru so røsk og so djørv.

Tað er ómetaliga gleðiligt at síggja, at tit hugsa so kreativt og ikki minst, at tit tora at koma við veruligum boðum uppá, hvussu tykkara hugskot kunnu gerast til veruleika.

Eitt er at hugsa stórar tankar og hava stórar dreymar, men at gera hesar dreymar og hugskot til veruleika, her liggur tað veruliga dirvi, arbeiði og dugnaskapur. Og hetta áhaldni, ágrýtni og hegni hava tit av sonnum prógvað, at tit hava, nú tit øll eru komin her til FM-finaluna í dag.

Tað er ómetaliga týdningarmikið fyri okkara framtíðar samfelag, at tit ungu tora at hugsa nýggjar tankar, og at tit trúgva uppá, at tit kunnu gera ein mun. Tað lættasta er bara at fylgja streyminum, at gera sum øll hini og ganga í takt. Hetta er eisini ofta tað tryggasta og ’behageligasta’ at gera. Tá fáa tit ofta viðurkenning, tí tá makka tit rætt og gera tað, sum verður væntað av tykkum. Við vanahugsan gera vit ofta, sum vit plaga, og loysa okkara avbjóðingar á sama hátt, sum vit altíð hava gjørt, sjálvt um kanska tørvur er á nýggjum loysnum.

Tí hevur tað so stóran týdning, at tit tora at hugsa øðrvísi, at tit vága tykkum at frambera slóðbrótandi tankar og at ganga nýggjar leiðir. Tit sum fylgja við í miðlunum, hava kanska hoyrt teir klóku búskaparfrøðingarnir tosa so fínt um fíggjarligt haldføri. Men í framtíðini kunnu júst tit verða við til at skapa nýggjar fyritøkur, nýtt vinnulív og nýskapandi arbeiðspláss, sum kunnu veita og forvinna meira pening til landið.

Í dag fara tit at framleggja úrslitið av tykkara arbeiði. Eg eri vísur í, at tit hava lært so ómetaliga nógv meir enn tað, sum kemur til sjóndar í dag. Eg trúgvi tykkara lærutilgongd í sambandi við hetta arbeiði, er so nógv meira enn tann vøran og tann fyritøkan, tit í dag fara at presentera. Eg ímyndi mær, at tit hava lært, at íverksetan snýr seg um so nógv meira, enn bara at byrja eina fyritøku og at forvinna pengar.

Íverksetan snýr seg eisini um at varnast avbjóðingar, tørv og trupulleikar. Onkuntíð munnu tit hava hugsað henda tanka: Hvørjar møguligar loysnir er til henda trupulleika, og hvussu kann eg verða við til at loysa hetta? Ongin náttúrulóg sigur, at tær loysnirnar vit hava í dag eru tær røttu, og tí mugu vit altíð tora at seta spurningin til okkum sjálvi og til hvønn annan, um tað eru aðrar og møguligar betri loysnir til ta avbjóðing, vit standa yvirfyri?

Fyri at finna nýggjar, øðrvísi og kreativar loysnir, mugu vit ofta tora at bjóða av okkara vanahugsan, bróta núverandi mørk og at yvirvinna forðingar. Tá kanst tú hoyra onnur siga: «Áhh, droppa hatta har, hatta er totalt offside og langt úti»

Men um tit fult og heilt trúgva upp á nakað innast inni og eru sannførd, ja so snýr tað seg um at taka initiativ, halda fast og at føra tað út í lívið.

Steve Jobs, stovnarin av Apple, sum framleiðir Iphone og Ipad, tá hann upprunaliga segði við síni starvsfólk, at hann vildi hava Apple at menna eina telefon við nertiskýggja (touchscreen). Tá søgdu fleiri av hansara starvsfólkum við hann, at hetta var ómøguligt og tíverri ikki lat seg gera. Men Steve Jobs helt fast við sína hugsan, og avleiðingarnar av hesum hava vit síðan verið vitni til!

So hugsa tit kanska, jamen hann var amerikanari, og eg eri bara ein ungur føroyingur her í lítlu Føroyum. Men vit føroyingar hava bæði fyrr og í seinastuni prógvað, at vit kunnu so ómetaliga nógv innan nógv ymisk øki bæði mentan, film, tónleik, ítrótt og ja eisini innan íverksetan. Eitt feskt dømi innan ítrótt er manslandsliðið í hondbólti.

Eitt dømi innan íverksetan er føroyingurin Heini Zachariasen, sum í 2010 stovnaði eina heilt nýggja app, sum síðan er ‘downloada’ (tikin niður) meir enn 60 mió. ferð, hevur vunnið nógvar prísir, og sum í dag hevur fleiri enn 60 mió. brúkarar. Hansara fyritøka hevur í dag eina árliga inntøku á 67 mió. $, sum svarar til góðar 462 mió. kr.

Møguliga fara nøkur av tykkum í framtíðini at stovna fyritøku, sum fer at nøkta ávísar tørvir í samfelagnum, samstundis sum tit fara at skapa arbeiðspláss til nógv fólk, sum øll koma at forvinna pengar til lívsins uppihald. Tit kunnu í framtíðini verða við til at bróta mørk, bróta upp úr nýggjum og til at skapa nýggjar mátar at loysa trupulleikar uppá, og hervið verða við til at menna okkara samfelag fram á leið...

Men tað er eisini umráðandi hjá tykkum at minnast til, at nýskapan og íverksetan ikki bara snýr seg um stórar uppfinningar ella tøknilig frambrot. Íverksetan kann nevnliga eisini snúgva seg um smáar broytingar, sum kunnu lætta um í okkara gerandisdegi.

Tað kann t.d. verða at byrja eina nýggja endurnýtsluskipan í tykkara skúla, at samskipa eina nýggja peningainnsavnan til eitt vælgerandi endamál, ella at menna hjálpiamboð til fólk við serligum tørvi. Minnist bara til, at øll tykkara íkast til onnur og til felagsskapin gera mun, og at allur bati bøtir.

At enda vil eg takka tykkum lærarum fyri tykkara íkast við at stimbra, kveikja og stuðla tykkara næmingum. Takk til Íverksetarahúsið og takk til tykkum øll, sum hava fyrireikað og samskipað hetta megnar tiltak!

Lat okkum saman skapa eina mentan, har nýhugsan, nýskapan og íverksetan fær líkindi at blóma.

Lat okkum somuleiðis stimbra okkara næmingar í at fylgja og fullføra sínar dreymar.

Til tykkum næmingar vil eg siga, at eg gleði meg til tykkara framløgur, tykkara fjølbroyttu verkætlanir boða í øllum førum frá góðum.Takk fyri!

20 prógv vórðu handað í Kongshøll á Fróðskaparsetrinum til fólk, sum hava lisið Føroyskt sum annaðmál á Føroyamálsdeildini.

Her kann røða landsstýrismansins lesast:

Góðu tit

« Man vinnur ikki silvur, men man tapir gullið”; soleiðis verður mangan tikið til, kanska mest innan ítróttaheimin.

Ert tú nr. 2 í rekkjuni, so ert tú eitt stig aftanfyri nakað, sum var betri, og sjáldan er hetta nakað, sum hugar okkum væl, tí tað var jú gullið, man strembaði eftir.

Nú ivast tit óiva í, hví eg velji at byrja hesa heilsan við silvur og gull, ítróttafilosofi, og tað at vera næst í rekkjuni ístaðin fyri tað fyrsta.

Orsøkin til hetta skal síggjast í tí síðsta orðinum á heitinum í útbúgvingini hjá tykkum, sum er » annaðmál». ( Føroyskt sum annaðmál)

Í fyrstu syftu, kann hetta kanska tykjast sum nakað sekundært; ikki tað fyrsta, men tað, sum er næst í rekkjuni…. Og tað er tað eisini.

Tó, her er talan um silvur, sum er meir enn gull vert.

Silvurið her, ella annaðmálið, sum í hesum førinum er Føroyskt, er jú tað næsta málið hjá teimum næmingum, sum tit skulu undirvísa, men hetta annaðmálið er tó tað, sum vil beina leið til nakað, sum er meir enn gull vert, bæði fyri næmingin og samfelagið sum heild.

Við at kunna geva frálæru í føroyskum sum annaðmál, eru tit við til at betra um trivnaðin hjá teimum, sum hava valt Føroyar til. Hesi, sum koma ymsastaðni frá í heiminum, fáa við tí føroyska málinum møguleika at geva og viðvirka í okkara samfelag á javnbjóðis føti, sum vit onnur, sum fingu føroyskt sum sítt móðurmál.

Vit fingu jú øll eitt mál í vøggugávu; hjá summun var tað føroyskt, hjá øðrum eitt annað mál, og tað, sum vit í Føroyum fingu í vøggugávu, vilja vit fegin deila við onnur.

Tit hava valt at taka eina útbúgving, sum á serligan hátt brynjar tykkum til at geva frálæru í føroyskum sum annaðmál.

Síðani summarið 2021 hava tit trúliga møtt upp til undirvísing, bæði gerandisdagar, eins væl og í vikuskiftunum, tá tit hava havt vitjan av útlendskum gestalærarum. Hetta ber boð um, at hetta er nakað tit veruliga vilja, og takk fyri tað.

Eg gleðist yvir at síggja ta breidd, sum tit umboða, bæði hvat skúlar og økir viðvíkur. Tit umboða økið frá Suðuroy til Klaksvíkar, og hvat skúlum viðvíkur, so eru bæði kvøldskúlin, Tekniski skúlin, fólka-  og miðnámsskúli, umframt NÁM umboðað í tykkara hópi; hetta er gleðiligt og gott.

Málið og beinleiðis samskifti millum manna hevur og fer altíð at vera ein sera týðandi partur fyri okkara samfelag sum heild, hóast vit mugu ásanna, at tøknin eisini gevur nógvar møguleikar, hvat samskifti viðvíkur.

Eitt nú sóu vit fyri  tveimum døgum síðani, at veðurforsøgnin í Føroyum varð lisin upp á týskum, fronskum, sponskum, ukrainskum og kinesiskum. Fyri nógv av okkum var tað heilt løgið at síggja okkara veðurmann standa og tosa øll hesi ymisku fremmandamálini.

Summi hildu tað vera gott undirhald, onnur fóru at undrast, meðan aftur nøkur fóru at øtast, tí tað sá so ótrúliga veruligt út.

Man kann reisa tann spurningin, um framkomna tøknin, sum eisini mennist alla tíðina, fer at hava tað við sær, at okkum ikki nýtist at læra mál á sama hátt sum fyrr.

Her er svarið avgjørt ja, tí kanska kann tøknin nógv, men tøknin kann ikki alt.

Tøknin kann ikki skapa neyðugt forstáilsi fyri málinum, og tøknin skapar í sjálvum sær ikki samband millum tann einstaka og nærumhvørvið. Um ein bara kann samskifta við at brúka talgildar miðlar, tað veri seg vitlíki, Duolingo ella nakað heilt annað, so er hetta í sjálvum sær ikki ein trygd fyri, at tú kemur at trívast og mennast. Tøknin kann vera eitt amboð í frálæruni, men kann ikki einsamalt standa fyri frálæruni.

Rithøvundurin Thornton Wilder, hevur einaferð sagt tað soleiðis: « Tann sum lærir eitt fremmandamál, heilsar vakurt uppá eina aðra tjóð.»

Tey, sum flyta til Føroya, ynskja at heilsa upp á okkara tjóð, og tey hava øll eitt ynski um at koma at trívast og mennast.

Vit deila hetta ynski við teimum, og tískil mugu vit eisini alla tíðina virka fyri, at tey fáa tey neyðugu amboðini til hetta, og her er eitt tað týdnigarmiklasta amboðið okkara mál og mentan.

Hjartaliga til lukku nú tit eru komin á mál við hesari útbúgving, og takk fyri at tit hava valt at virka fyri, at tey, sum koma til okkara oyggjar fáa høvi til at heilsa uppá okkara tjóð, og gerast ein partur av henni.

Góðan morgun og hjartaliga vælkomin øll somul, ið virka innan SSP- arbeiðið

Ætlar tú at ganga skjótt, so skalt tú ganga einsamallur, men ætlar tú at ganga langt, so skalt tú fylgjast við øðrum, soleiðis ljóðar eitt gamalt afrikanskt orðatak.

SSP fatar fyrst og fremst um samstarv, har øll, ið virka innan SSP-økið, ráðleggja og skipa arbeiðið saman við øðrum. Samstarvið er galdandi bæði fyri tykkum øll, sum í  tykkara dagliga yrki arbeiða innan SSP-økið og okkum í leiðslubólki og starvsnevnd. Samstarv er grundarlagið undir SSP-skipanini. Í felag at slóða fyri, seta mál, virka, ráðgeva og fyribyrgja. Hetta er fortreytin, so vit í felag náa so langt sum til ber í arbeiðinum at veita børnum og ungdómi okkara førleikar at megna ymisk val, avbjóðingar, og at velja tey mennandi virðini.

Høvuðsendamálið hjá SSP er at virka fyribyrgjandi við denti á trivnað, har vit fremja átøk, sum minka um tey fyribrigdi, ið elva til kriminalitet og skaðandi atburð millum børn og ung. Harumframt sum fyribyrgjandi átøk at leggja áherðslu á trivnað og góðar felagskapir. SSP er samstarv millum skúla, sosialar myndugleikar og politi og fatar um børn og ung í aldrinum frá 0 og til og við 17 ár.

Politiskt eru bygnaðarligar broyting gjørdar innan økið, tá ið nývalda landsstýri fyri einum góðum ári síðani setti sær fyri at savna stóran part av barna- og ungdómsøkinum í einum ráði, Barna- og útbúgvingarmálaráðnum. Tað er tí sami landssstýrimaður, sum umsitur skúlaverkið, dagstovnar, barnavernd og Gigna. Henda skipan gevur nakrar serstakar møguleikar at menna og samskipa barna– og ungdómsøkið, men tað er samstundis ein stór ábyrgd og avbjóðing, sum krevur, at vit øll, sum varða av økinum, lyfta í felag.

Landsstýrismaðurin í barna- og útbúgvingarmálum hevur tí tikið stig til saman við landsstýrisfólkunum í Heilsumálaráðnum, Løgmálaráðnum, Almanna- og mentamálaráðnum og formansskapinum í Kommunufelagnum at orða eina felags kós  fyri at skapa bestu karmarnar um eitt gott lív hjá børnum og ungum í Føroyum.

Visjónin er, at Føroyar skulu verða besta staðið í heiminum hjá øllum børnum og ungum at vaksa upp í. Partarnir eru samdir um at virka í felag fyri at finna loysnir, sum kunnu sameina tænastur, sum verða veittar børnum og ungum, so at tey kunnu mennast og trívast.

Samstundis er sjøtul settur á eina verkætlan, eisini kallað Barnaverkætlanin, sum allir partar hava góðkent. Málið er at seta barnið í fremstu røð, tá ið tænastur verða veittar frá ymsu  pørtunum og at virka í felag, so at tænasturnar verða samskipaðar, fyri at røkka einum so góðum úrsliti sum møguligt.

Hetta er ein spennandi verkætlan, sum eg leggi stóran dent á at fáa at virka til fulnar. Her hava vit ein gyltan møguleika at taka lógvatak saman bæði um fjøldina og einstaka barnið og tann unga og at gera fyriskipanir, har vit í felag samstarva um menningarátøk og at finna loysnir.  

Um tú skalt náa langt og røkka málinum sum landsstýrismaður, so mást hava fylgiskap og undirtøku bæði politiskt og frá undirliggjandi stovnum, men ikki minst frá øllum tykkum, sum í tykkara dagliga yrki varða av økinum, børn og ung.

Á kveikingardegnum í dag verður serligt fokus sett á foreldraleiklutin, sum er so sera umráðandi í barnsins uppvøkstri og menning. Foreldrini eru tey týdningarmestu í barnsins lívi. Foreldrini hava ein avgerandi leiklut í uppalingini, at vísa umsorgan, kærleika, nærveru og vera fyridømi á ymsan hátt. Hetta ávirkar bæði barnsins atferð og persónmensku, og er tað støði ella fyrimynd, sum barnið byggir víðari á. Góð viðurskifti millum børn og foreldur fremur ró, stabilitet og hjálpir barninum at finna fótafesti í truplum støðum og hevur eisini ávirkan á lívsmeistring.

Vit menniskju eru ymisk og hava ymiskar førleikar. Tí eru tað ikki øll foreldur, sum megna ta stóru uppgávuna, sum er at vera foreldur. Støðurnar eru eisini ymiskar, og eisini førleikarnir og avbjóðingarnar bæði hjá foreldrunum og børnunum. Tað er tí okkara ábyrgd, sum arbeiða innan økið, børn og ung, at veita ta hjálp og tænastu, sum til ber og í røttum tíma. Hetta eru mál, vit hava sett okkum í Barnaverkætlanini, og eisini at bíðitíð ella viðgerð frá myndugleika til myndugleika ikki verður ein forðing í barnsins menning.

Tað  kann vera krevjandi á ymsan hátt at vera foreldur í dagsins samfelagi. Eg havi tí  sett mær fyri at bøta um hesi viðurskifti, og havi sett arbeiði í verk, har tað skal standa foreldrum í boði at fáa ráðgeving í mun til vanligar gerandis trupulleikar. Tað er sera umráðandi, at foreldur í truplum støðum ella foreldur, sum eru í iva um, hvat rættast er at gera, fáa hjálp og ráðgeving so skjótt sum til ber. Hetta skal vera eitt lággáttartilboð, har ikki er neyðugt við skráseting og at fara umvegis barnavernd.

Eg eri sannførdur um, at tit í SSP skipanini gera eitt stórt arbeiði bæði SSP- ráðgevingin, og tit sum arbeiða í økjunum, dagstovni, skúla, barnaverndartænastu og í løgregluni. Tit hava eisini eitt samskipandi arbeiði við felags fundum í barnaverndarøkjunum. Í ársætlanini, Mál og mið, eru løgd arbeiðsøki fyri árið, har fleiri eisini eru afturvendandi millum annað, ung og lívið og góðir miðlavanar. Eg taki hesi evni fram, sjálvt um lívsmeistran og onnur evni eisini er eins umráðandi. 

Tað er sera umráðandi at raðfesta tey evni, sum eru avbjóðingin bæði hjá teimum ungu og foreldrunum. At taka foreldrini við upp á ráð í spurningum, har foreldrini kunnu virka fyri, at ung hava eitt heilsugott og virkið ungdómslív uttan royking og rúsdrekka er eitt gott átak. Hetta, at foreldur eru saman og umrøða sín leiklut, er sera viðkomandi, tí nógvar normar seta vit eisini í felag. Foreldur kunnu verða ivandi, tá ið barnið gerst tannáringur, um hvat er rætt at gera, og hvørji mørk vit skulu seta. Vit vita, at tey ungu vilja vera og gera sum hini, ella sum tey halda, at hini gera og ynskja eisini ofta at víðka mørkini. Hesir foreldrafundir, sum skúli og SSP skipa fyri eru eitt umráðandi átak at skipa felags fatan um tannáringaárini. Tað er eisini ein sannroynd, sum nógv vísa á, sum arbeiða við børnum og ungdómi og eisini tey, ið virka innan rúsevnisviðgerð, at børn og ung, sum trívast og eru partur av einum sunnum felagsskapi, eru í nógv minni vanda fyri at koma út í rúsevnis- ella rúsdrekkatrupulleikar.  

Eg vil tí inniliga heita á tykkum í SSP skipanini, takið samrøðuna við tannáringin, sum er við at koma sær í óføri, sjálvt um hann er víkjandi, gerið so tað, tit kunnu saman við foreldrunum at fáa unglingin í tal og veita honum hjálp at koma burtur úr støðuni. Í slíkum førum er neyðugt at hava amboð og fyriskipanir at kunna fáa tann unga at velja at verða saman við øðrum javnaldrum til felags átøk í einum mennandi umhvørvi. Hetta sama ger seg eisini galdandi, tá ið talan er um skúlafráveru og mistrivnað. Um einki verður gjørt, og støðan bara versnar, so er skjótt at koma á eina glíðibreyt. Tí er fyribyrging og at seta inn tíðliga tað, sum er mest umráðandi og at gera umstøðurnar, so at barnið og tann ungi trívist.

Einsemi tykist at vera ein stór avbjóðing hjá teimum, sum ikki luttaka í ítrótti ella øðrum frítíðarlívi.  Telda, teldil og snildtelefon spæla ein stóran leiklut í lívinum hjá børnum og ungum. Summi ung hava mestu kontakt við onnur ung á netinum, og bæði børn og ung nýta nógva tíð til telduspøl. Hetta er ein vaksandi avbjóðing, sum bæði foreldur og skúli eiga at verða ansin um, serliga tí at hetta er øðrvísi samskifti og samvera enn tað persónliga sambandið og kann eisini føra til einsemi.

Harumframt vísa trivnaðarkanningar, bæði í 2019 og 2023, at børn og ung í fólkaskúlanum verða happað á netinum og fáa særandi boð ella myndir sendandi, og at tær verða sendar til onnur. Átakið “Góðir miðlavanar” er partur av fyribyrgjandi arbeiðshættunum hjá SSP og vendir sær til børn, foreldur, lærarar og skúlan um, hvussu børn og ung í Føroyum kunnu ferðast á netinum á ein skilagóðan hátt. Hetta er eisini eitt bæði neyðugt og viðkomandi átak, sum uttan iva kann gera mun, tí framvegis eru tað nógv børn og ung, sum kenna seg happað á netinum. Í átakinum, Góðir miðlavanar, verður dentur lagdur á, at vit øll hava eina felags ábyrgd at tryggja, at okkara børn og ungu trívast á netinum, og at hetta hoyrir saman við trivnaðinum hjá flokkinum.

SSP- samstarvið, sum byrjaði í 2008, hevur havt stóran týdning, helst serliga innan fólkaskúlan, har skipanin byrjaði. Í felagsskapi hava tit nátt langt og bygt eina skipan, sum virkar. Arbeiðsøkið er seinni víðkað til at fata um øll børn og ung frá 0- til og við 17 ár. Tað er týdningarmikið, at vit framhaldandi hava eitt skipað samstarv millum viðkomandi myndugleikar um átøk at fyribyrgja sosialar trupulleikar, rúsevnismisnýtslu og at fyribyrgja kriminalitet. Soleiðis, at vit kunnu møta børnum og ungum við ymsum avbjóðingum. Skipanin eigur uttan iva at verða dagførd og ment, sum m.a. varð mælt til í heildarætlanini um at fyribyrgja og tálma rúsevnismisnýtslu frá 2022. Eg fari at hyggja eftir teimum økjum, eg umsiti við atliti at samskipan,  innihaldi og arbeiðstíð.

Eg takki tykkum fyri gott arbeiði og ynski tykkum blíðan byr í arbeiði tykkara, og at tit á kveikingardegnum í dag fáa viðkomandi íblástur til tykkara arbeiðið innan SSP- samstarvið.  

Røða hjá landsstýrismanninum –

Hey tit øll, bæði vaksin og ung,

Eg eri ein av teimum, sum bara elski at sleppa í føðingardag, so fyrst av øllum túsund takk fyri, at eg eri boðin við her í dag.

Eg veit ikki, um tit kunnu gita, hvussu gamla eg eri, men eg kann leggja út við at siga, at eg eri IKKI líka so gamal sum tykkara skúli her, sum í dag fyllir heili 90 ár.

Hugsa tær, at blíva heili 90 ár, tað er flott.

Í Føroyum hava vit nógv flott fjøll, sum í dag eru eitt sindur kavaklødd. Tá man gongur niðan á eitt fjall, so kann tað vera, at man gerst eitt sindur móður, men jú longur upp man kemur, jú betur útsýni fær man; man kann síggja oman á heimbygdina  / bý sín, yvir á aðrar oyggjar og bygdir.

Soleiðis er tað eisini við aldrinum. Astrid Lindgren, sum tit óivað kenna frá Pippi, segði einaferð soleiðis: aldur er sum at klatra niðan á eitt fjall: man gerst eitt sindur móður ávegis, men man fær eitt betur útsýni.

Astrid Lindgren dugdi so sera væl at skriva søgur, men veruleikin er tann, at tú og eg eru við til at skriva søgur hvønn dag; hetta gera vit t.d., tá vit eru saman við øðrum. Okkara gerðir og okkara orð eru við til at skriva bæði lívssøguna hjá okkum sjálvum, men eisini hjá vinmanni ella vinkonu okkara, tí vit ávirka jú øll hvønn annan. Tí er tað eisini sera umráðandi at leggja sær í geyma, at vera við til at skriva góðar søgur.

Hvat er so tann góða søgan?

Jú eg hugsi, at nógv av tykkum kanska kenna søguna, tá Pippi helt føðingardag. Har var milt sagt eitt sindur rokaligt, tí bæði Annika, Tummas, men eisini Harra Nilson og hesturin hjá Pippi vóru boðin við, og øll fingu tey køku og kakao, eisini Harra Nilson og hesturin.

Annika og Tummas høvdu keypt gávu til Pippi, tí tað plagar man jú at gera. Men tað serliga við Pippi var, at hon á føðingardegi sínum, sjálv valdi at geva gestunum eina gávu, og minnist meg rætt, so fekk Annika eina brosju og Tummas eina floytu.

Pippi skrivaði her eina góða søgu fyri tey, hon var saman við, fyri Tummas, Anniku, ja enntá fyri hestinum og Hr. Nilson, tí hóast hon líkasum átti henda dagin, so valdi hon at gera dagin til nakað heilt serligt fyri tey eisini.

Pippi er ein íspunnin persónur, men nógvir persónar, bæði personar, sum sum liva í dag, og persónar, sum hava livað fyri mongum árum síðani, hava víst okkum, hvussu vit kunnu vera við til at skriva góðar søgur, tá vit hjálpa øðrum.

Ein av hesum persónunum er millum annað Frans av Assisi, sum livdi fyri nógvum 100 árum síðani, og sum hesin skúli eisini er uppkallaður eftir; hesin maður valdi eitt lív í tænastu fyri onnur, og var harnæst eisini kanska at rokna sum ein undangongumaður, tá vit hugsa um atlit at náttúru og tilfeingi, tí hetta var nakað hann eisini hugsaði nógv um. Hann ynskti at vera við til at skriva ta góðu søguna.

Vit hátíðarhalda í dag 90 ára føðingardag hjá tykkara skúla. Eg hugsi, at um veggirnir í skúlastovunum her kundu sagt frá søgum, so høvdu vit hoyrt nógvar søgur, bæði stuttligar og kanska minni stuttligar.

Vit høvdu kanska hoyrt stuttliga søgu, har ein lærari ella næmingur antin gjørdi ella segði okkurt stuttligt. Men eg hugsi, at veggirnir eisini høvdu kunnað sagt frá einari keðiligari søgu, har ein næmingur kanska føldi seg einsamallan, ella tá ein næmingur á ein ella annan hátt fekk at vita og føla, at hann ella hon, ikki var líka góð sum hini.

Vit, eg og tú, skulu skriva tær góðu søgurnar. Tit børn eru á veg niðan á fjallið, og sum tit eldast, so fáa tit betur og betur útsýni; tit læra nógv gott fakligt her í Sankta Frans Skúla, so sum at skriva og lesa, men tað, sum er mest umráðandi at læra, er hetta: at vera eitt gott menniskja. At vera við til at skriva eina góða søgu hvønn dag bæði fyri tykkum sjálvi, men eisini fyri tey, tit eru saman við.

Eg veit, at tit her í skúlanum er røsk til hetta, og hava tit eisini upp til henda dag prógvað hetta. Eitt nú hava tit, sum ganga í 7 flokki, verið á gátt hjá grannunum við flottari krukku við nýbakaðum køkum og bjóðað teimum í føðingardag; hetta var flott, og hetta var júst tað, ið Pippi gjørdi, tá hon sum føðingardagsbarn valdi at gera dagin til nakað serligt fyri gestirnar, við at geva teimum eina gávu.

Eg veit, at tit øll, bæði næmingar og starvsfólk, hava verið við til at fyrireika henda dag, og eg kann sum landsstýrismaður bara siga: takk ! Takk fyri, at tit gera so nógv burturúr, og takk fyri, at tit veruliga við hesum vísa, hvussu góð tit eru við skúlan, og hvussu góð tit eisini eru við hvønn annan og okkum sum gestir.

Hjartaliga til lukku við 90 ára føðingardegnum, og bestu ynskir frameftir.

Røða í sambandi við handan av Pisa frágreiðingini fyri 2022

Fyrst vil eg takka tykkum frá Námsvísindadeildini og tykkum frá Námi fyri hetta megnararbeiði, tit hava gjørt í samband við hesa frágreiðingina tit hava gjørt, og ikki minst takk fyri tykkara framløgur.

Sum landsstýrismaður á hesum økinum vil eg siga, at eg taki hesi úrslitini í allar størsta álvara.

Vit skulu minnast til, at hetta ikki eru úrslitini frá fráfaringarroynd fólkaskúlans, um so var, so hevði eg verið stúrin. Tey úrslitini plaga nevniliga at verða góð, og tey geva eina heilt aðra jaliga mynd av førleikunum hjá næmingum fólkaskúlans.

Og vit vita, at føroyingar sum heild er eitt vælútbúgvið fólk, og at Føroyar er væl áleiðis at gerast eitt framkomið vitanarsamfelag, har vit áhaldandi menna okkara førleikar og við gransking menna nýggja vitan, og at føroyingar sum arbeiðskraft hava gott umdømi í øðrum londum.

Men hóast okkara úrslit í PISA royndunum kundu verið betri, so meti eg ikki, at vit bert skulu finnast at PISA royndunum og steðga við PISA ’og stinga alt í sekkin’.

Vit eiga heldur at bretta upp ermar og brúka hetta sum eitt av mongum amboðum, har vit kunnu samanbera okkara úrslit við úrslit hjá næmingum í øðrum londum. Vit eiga at verða forvitin um, hvat úrslitini fra PISA royndunum siga um okkara fólkaskúla.

Vit skulu ikki lata PISA royndir og PISA úrslit stýra okkara skúla, har vit eintýðugt tillaga okkara skúla fyri at fáa góð úrslit í PISA. Men PISA er ein roynd millum aðrar, og eitt metingaramboð millum onnur, sum mátar ávísa vitan og førleikar hjá okkara næmingum.

Her er neyðugt at geva ans, hvat tað eru fyri førleikar, sum PISA royndirnar leggja dent á at kanna. Og so saman reflektera og spyrja okkum sjálvi, hvørjar av hesum førleikum vit skulu leggja áherðslu á at menna. Til dømis leggur PISA stóran dent á førleikarnar at BRÚKA sínar lærdu førleikar í dagsins samfelag og til lívið, og ikki bara sum ástøðilig vitan í ávísari lærugrein, men sum vitan og førleikar, ið eisini tørvur verður á frameftir her í 21 øld.

Nú er tað serliga í støddfrøði, at afturgongdin hjá okkum er lutfalsliga stór í mun til seinast, og her er tað vert at kanna og vita, hvørjar orsøkirnar munnu verða til hetta. Í hvønn mun brúka okkara næmingar tøknina skilvíst sum eitt gagnligt amboð í støddfrøði.

Í lesing er eisini lítil afturgongd, men her er afturgongdin minni enn hjá okkara grannalondum.

Í náttúruvísind er eisini afturgongd.

Ofta er PISA heitt kjakevni, beint tá og eftir úrslitini verða kunngjørd, men kanska ov lítið uppmerksemi, áðrenn og meðan PISA royndirnar eru. Men møguliga skulu vit áðrenn royndirnar gera eitt sindur meira burturúr at kunna, upplýsa og greiða frá, hvat endamálið er við PISA, hvat PISA er, og hvørjar ávísar førleikar PISA kannar.

Hetta soleiðis at lærarar og næmingar síggja meining og virði í PISA, og harvið motiverast til at gera sítt allarbesta til royndirnar. Tá høvdu úrslitini ivaleyst verið betri, um hugburðurin og eldhugurin var stórur at gera sær ómak til PISA. Oftast eru úrslit tengd at motivatión, stremban og ídni.

So er spurningurin um vit seta JA ella NEI hattin uppá eftir at hava fingið upplýst hesi úrslit. Her er í hvussu so er nokk at tríva í. Sum skúlaverk og sum skúlamyndugleiki, so eiga vit at fara jaliga og granskandi til verka og kanna nærri hesi úrslitini, og vita hvar innsatsirnir skulu málrættast.

So enn einaferð takk til tykkum, sum hava staðið fyri hesum framløgum, og vit taka hetta við okkum í okkara arbeiði frameftir.

Takk fyri!

Góðu næmingar, góðu lærarar og øll tit, sum so ella so stuðla arbeiðið við at menna næmingaráðini og geva næmingunum eina rødd.

• Eg eri glaður at fáa hetta høvi at siga nøkur orð og at hitta tykkum
• Eg eri takksamur fyri tykkum ungu: at tit eru so røsk ...... so dugnalig.... og so virkin.

Tit ungu síggja heimin við frískum eygum.

Tit hava hugflog, .......tit tora at hugsa stórar tankar, ...... tit tora at seta spurningar, og tit tora at traðka fram.

Tit síggja ikki forðingar, sum vit eldru kanska av ringum royndum hava gjørt okkum gjøgnum lívið, og avmarkað okkum eldru.

DRÍVIÐ á við at gera tykkara dreymar til veruleika!

Í dag er altjóða barnarættindadagur, og tað eiga vit øll at vera takksom fyri og gev ans. Tí tað er als ikki sjálvsagt.

Takk fyri, at tit í Fuglafjarðar skúla seta dagin á breddan.

Í 1992 samtyktu Føroyar altjóða barnarættindasáttmálan. Í sáttmálanum eru týdningarmiklar reglur um rættindi hjá børnum. Sáttmálin er galdandi fyri øll børn og ung undir 18 ár.

Hví er tað umráðandi, at børn hava rættindi? Tí tað er okkara skylda, sum vaksin, at hjálpa, stuðla og hava umsorgan fyri øllum børnum.

Nakrar av teimum týdningarmiklastu reglunum í sáttmálunum siga nakað um:

• At børn hava rættindi uttan mun til, hvussu tey síggja út, hvat tey trúgva uppá, og hvaðan tey koma
• At vaksin skulu gera tað, sum er best fyri børn
• At børn hava rætt til at liva. Landið, sum barnið býr í, skal hjálpa barninum at hava eitt gott lív
• At børn hava rætt til at hava sína egnu meining, og hana skulu tey vaksnu virða

Ein barnarættindasáttmáli er ikki ein lóg, tí kann ein ikki revsast, um man ikki fylgir henni. Men er tað so, at ein myndugleiki, so sum t.d. ein kommuna, barnaverndin, politi, skúli o.a. hava tikið eina avgerð, sum viðvíkur einum barni, og barnið heldur, at avgerðin er skeiv, kann barnið klaga til Løgtingsins umboðsmann.

Sjálvt um talan ikki er um eina lóg, so hava tey londini, sum hava góðtikið barnarættindasáttmálan, lovað, at tey skulu gera sítt allarbesta fyri at tryggja, at tær 54 greinarnar í sáttmálanum verða hildnar. Tey hava lovað, at landsins lógir skulu vera í samsvari við barnarættindasáttmálan. Tað merkir, at tá vit í Løgtinginum smíða lógir, eiga vit altíð at hava barnarættindasáttmálan við í arbeiðinum, tá tað um børn og ung ræður.

Eg kenni tað sum mína “fornemstu” uppgávu sum landsstýrismaður í barna- og útbúgvingarmálum at tryggja barnarættindi fyri øll børn í Føroyum.

Í sáttmálanum stendur, at børn hava rætt til at siga, hvat tey hugsa, um alt tað, ið hevur við børn at gera.

TIT hava rætt til eina rødd. - Sjálvt um hvør einstøk rødd kann tykjast lítil, so kann hon hava ein ómetaliga stóra ávirkan og verða virðismikil.

Malala Yousafzai hevur víst okkum á, at ein einkult rødd kann broyta heimin. Malala byrjaði longu sum tannáringur at stríðast fyri at rættindum í heimlandinum Pakistan. Hon stríðist fyri rættindunum hjá gentum til at fáa eina útbúgving. Hon brúkti nógva orku upp á at skriva ein blogg mótvegis Taliban. At byrja við skrivaði hon sum dulnevnd, men seinni alment, við góðum stuðli frá pápa sínum. Taliban er av teirri áskoðan, at gentur og kvinnur skulu hava avmarkaða atgongd til útbúgving. 15 ára gomul bleiv Malala skotin. Tað var sera ivasamt, um hon megnaði at yvirliva, men tað gjørdi hon. Vit høvdu øll skylt, um hon ikki hevði orkað at hildið áfram at stríðast.

Men Malala gavst ikki. Hon brúkar enn sína rødd. Hon brúkar røddina, til eisini at tosa fyri øll tey, sum ikki hava fingið møguleikan, ella av øðrum orsøkum ikki megna at tala at. Hennara dirvið og treiskni hevur prógvað fyri okkum, hvussu týdningarmikið tað er: at siga frá, brúka okkara rødd og berjast fyri okkara rættindum.

Tá vit tosa um barnarættindi, tosa vit ikki bert um rættin til útbúgving, góða heilsu ella tryggan og góðan uppvøkstur. Tað snýr seg eisini um rættin at verða hoyrdur.

Røddirnar hjá tykkum, ið eru vald at sita í næmingarráðunum, eru eisini týdningarmiklar. Tit hava bæði møguleikan og vald til at ávirka avgerðir, sum hava við tykkum at gera. Tit hava møguleika at ávirka skúlans leiðslu og meira enn tað. Tit hava somuleiðis eisini møguleikan at senda boðskapin uppeftir í skipanunum, til myndugleikarnar, so sum til t.d. til mín sum landsstýrismann. Eitt dømi um hetta er, er í sambandi við hoyringarnar/tjakið í mun til, um vit skulu hava vetrarfrí ella ikki. Enn er endaliga avgerð ikki tikin í hesum málinum, men tykkara íkast er ein partur í viðgerðini saman við øðrum viðmerkingum.

At enda vil eg líka nevna Barnaverkætlanina. Tit hava kanska hoyrt eitt sindur um hana í miðlunum. Í stuttum snýr hon seg um, at vit í politisku skipanini royna at gera lógir og skipanirnar til børn og ung so góðar sum til ber. Endamálið er, at Føroyar skal verða heimsins besta land hjá øllum børnum at vaksa upp í. Hetta er eitt stórt mál og tekur langa tíð.

Fyri eini viku síðani, høvdu vit eina ráðstevnu fyri á leið 300 fólkum í Norðurlandahúsinum. Har umrøddu vit, hvussu vit kunnu náa hesum málinum. Har komu nógv góð hugskot fram. Men hetta er bara byrjanin, vit fara eisini at skipa eitthvørt átak, so at børn og ung eisini kunnu koma til orðanna. Tá kann eg ímynda mær, at næmingarráðini á onkran hátt koma at hava ein aktivan leiklut.

At enda vil eg bara minna tykkum á, at eins og Malala hava tit bæði rætt og skyldu til, at tala at, og koma við skilagóðum uppskotum, so at vit kunnu tryggja okkum, at Føroyar kann verða heimsins besta land at veksa upp í og at liva í.

Takk !

Góðan dagin øll somul.

Fyrst av øllum skal eg takka fyri møguleikan at standa frammanfyri tykkum her í dag, nú vit fara at viðgera tí føroysku støðuna mótvegis Evropa, tá tað kemur til hægri útbúgvingar.

Sum eg havi skilt tað, so er hetta partur av teimum tilmælum, sum komu frá seinastu eftirmeting av Fróðskaparsetri Føroya, og tí gleðir tað meg at síggja, at arbeitt verður við hesum tilmælum.

Útbúgving, útbúgving, útbúgving.

Góðu áhoyrarar,

Vit vita øll hvønn týdning útbúgving hevur fyri eitt land, og tað man ikki koma óvart á nakran, tá ið sagt verður, at eitt framkomið og væl útbygt samfelag, er eitt samfelag, sum hvílir á eitt væl útbúgvið fólk.

Hetta er so mangan staðfest í kanningum hjá stovnum sum eitt nú OECD.

Tað er ikki av ongum, at vit í Føroyum seta ein so stóran part av okkara skattakrónum í útbúgving. Tað gera vit, tí vit vita, at útbúgving er vegurin fram, og tað er einans við útbúgving, at vit framtíðartryggja okkara samfelag.

At vit tá brúka nógva orku upp á at menna bæði undirvísarar og skipanir, er tí púra logiskt, tí vit vita øll, hvønn týdning góðskan hevur av okkara útbúgvingum. Vit skulu jú hava eina skipan, sum á bestan hátt mennir og mentar okkara ungu, og sum ger tey før fyri at taka við og bera okkara samfelag víðari.

At góðskukrøvini tá eru høg, er lætt at skilja, tí vit skulu jú brúka útbúgvingarnar í okkara samfelag. Men soleiðis sum heimurin tey seinastu áratíggjuni hevur flutt seg, so er tann fakliga góðskan ikki nokk í sjálvum sær.

Tí vit kunnu ikki longur bert noyðast við at verða góð til tað, vit gera. Nei, vit skulu eisini skipa okkum á ein hátt, sum er til at kenna aftur í okkara grannalondum og útheimum annars. Hetta so at brúkbæri av teimum føroysku útbúgvingunum gerst so gott og breitt sum gjørligt, sum ger tað møguligt hjá okkara lesandi at leita sær út um landoddarnar í skiftislestri, ella á annan hátt at nerta sær nýggja vitan. Hetta er eisini týdningarmikið fyri okkara kappingarføri, tá tað kemur til at fáa lesandi, granskarar og starvsfólk annars at leita sær leiðina henda vegin.

Tað politiska ynski, um at gerast partur av Bolognatilgongdini er fleiri ára gamalt. Hóast tað í fleiri umførum og frá fleiri ymiskum støðum hevur verið arbeitt við at gerast partur av Bologna, so hava vit fyrr sæð, at stígur, av ymiskum orsøkum, er komið í, og at arbeiðið fyribils er dottið niðurfyri. Men her er ein grundleggjandi annarleiðis munur á støðuni í dag, og støðuni vit áður hava staðið í.

Okkara lesandi vita í stóran mun um hesa tilgongd, og krevja, at teirra útbúgvingar eru á einum høgum støði og á jøvnum føti við teirra evropeisku samlesandi. Eisini hava vit í dag, eitt nógv størri tilvit um Bolognatilgongdina millum starvsfólk á Setrinum og í skipanini annars, sum eisini gevur eitt heilt annað útgangsstøði enn vit áður hava havt. Tí kunnu vit siga, at vit eru komin heilt væl á leið, hvat hesum viðvíkir.

Men hóast vit mugu skipa okkum eftir teimum evropeisku útbúgvingunum, so er hetta ein balansugongd, tí tað er samstundis av alstórum týdningi, at vit ikki gloyma okkum sjálvi í hesum arbeiðinum. Her mugu vit varðveita okkara føroyska dám, og stíla okkara útbúgvingar mótvegis tí føroyska samfelagnum, samstundis sum vit eisini leggja okkum upp at tí evropeiska leistinum.

Lukku tíð kann sigast, at tað í Bolognatilgongdini er vítt til veggja, hvat tulking viðvíkir, og tí kunnu vit saktans varðveita tað serføroyska, samstundis sum vit liva upp til altjóða krøv.

Vit skulu ikki hava serføroskyar útbúgvingar, sum einans kunnu brúkast í Føroyum, men vit skulu hava altjóða útbúgvingar í føroyskum búna.

Hetta er ein balansugongd, sum má haldast, so vit kunnu tað sama sum hini, samstundis sum vit minnast okkum sjálvi.

Á henda hátt kunnu vit tryggja, at ein útbúgving í Føroyum eisini er ein útbúgving í Evropa.

Takk fyri.

Góðu tit

”To be or not to be; that’s is the question”.

Hetta er ein setningur, sum kanska mong tykkara kenna; setningurin er úr leikinum Hamlet, sum Shakespeare skrivaði onkuntíð í 1600 talinum.

At vera, ella ikki at vera, tað er spurningurin. Ein spurningur, sum varð reistur í einum fiktivum leiki fyri 500 árum síðani, men sum er háaktuellur í dag, eisini fyri tykkum.

Spurningurin: at vera; ella hvat skal eg verða.

Um vit reika í hugaheiminum eina lítla løtu afturat, so lat meg fortelja tykkum eitt lítið ævintýr:

Einaferð fyri mongum árum síðani var tað ein lítil drongur. Hann hevði 2 systkin, nógv áhugamál og vaks upp í einum friðarligum landi í einari lítlari bygd, og droymdi stórar dreymar; onkuntíð kundi man freistast at hugsa, at hansara dreymar virkaðu í so fjarir; dreymar um at gerast flogskipari, fótbóltsstjørna, og alt har ímillum.

Tað var við dreymum hansara sum við dreymum sum heild: teir kunnu broytast, og tað gjørdi tað eisini hjá hesum smádreingi, sum vaks til og gjørdist tannáringur.

Hann gekk í skúla eins og hini børnini; fakini vóru ok fyri tað mesta, men støddfrøði og alisfrøði var ikki akkurát tað, sum hann tímdi best. Heldur tað at hava okkurt við relatiónum og onnur menniskju at gera, tað var tað, hann tímdi; og so kom tann stóri dagurin, har hann var í tykkara støðu: hvat skuldi hann velja at verða?

Skuldi hann velja at gera meir við fótbóltin og gerast stjørna, ella royna seg sum flogskipari og fáa luft undir veingirnar á tann hátt? Nei, sum frá leið varð hann komin til ta niðurstøðu, at hann í sínum dagliga yrki fegin vildi arbeiða við menniskjum og relatiónum.

Nú hevði hann «tunað» seg inn á røttu hillina, men eisini her var nógv at velja ímillum: skuldi hann fara undir at lesa sjúkrarøktafrøði, lærara, námsfrøðing, lækna ella okkurt heilt annað, sum hevði við menniskju at gera?

Hann stóð framman fyri hillini og valdi námsfrøði, tí her hevði hann møguleika at arbeiða við børnum og familjum, og var hetta nakað, sum hugtók hann.

Ævintýrið endaði ikki her; faktiskt er tað ikki endað enn, tí hesin smádrongurin var eg, og eg eri enn í ferð við at skriva mítt ævintýr.

«Lívið er tað stórsta ævintýrið», segði H.C. Andersen, og er hetta nakað, eg havi tikið til mín. Eg eri rithøvundur í mínum egna lívi, og eg eigi eisini høvuðsrolluna.

Tit eru í ferð við at skriva tykkara ævintýr, og standa nú framman fyri einari gátt inn í ein heim við nógvum valmøguleikum í sambandi við útbúgving og yrkisleið tykkara. Nógvar hurðar eru opnar, tí sum heitið á hesum degi er, so er talan um markleysar útbúgvingar.

Men hvussu velur tú so rætt, og hvat skalt tú velja?

Skalt tú gera sum hini gera, sum onnur siga, ella hvussu?

Og hvat nú, um tú velur skeivt, hvat hendir so?

Alt hetta eru spurnignar, sum fyrr ella seinni gera seg galdandi, og valið kann verða torført. Við at hava fleiri hillar við møguleikum, so fylgir eisini kanska til tíðir eitt ávíst trýst; eg MÁ velja okkurt skjótt, og eg MÁ velja rætt.

Góðu tit; sum landsstýrimaður í útbúgvingarmálum vil eg geva tykkum hetta ráð: anda djúpt inn, og tak tað róligt.

Tað, sum er mest umráðandi, er nevniliga ikki HVAT tú vilt verða, men HVØR tú vilt vera.

Tann besti eginleikin tú hevur er hesin: at vera tú við teimum evnum og førleikum, tú hevur.

Samfelagið hevur brúk fyri øllum, fyri flogskiparum, læknum, lærarum, handilsfólkum, heilsurøktarum, grannskoðarum, ja tað spennir vítt.

Tá tú nú skalt velja hvønn veg tú vilt fara, hugsa so um, hvør vegur vil fáa tað besta fram í tær, tí tað er hetta, sum skal vera endamálið: at vit ynskja at vera tann besta útgávan av okkum sjálvum, tí júst tað kann eingin annar.

Og hvat so, um tú velur skeivt? Hvat hendir so? Ja so ber til at venda við, og velja eitt annað. Ver ikki bangin fyri at fara undir eina útbúgving, eisini um tú ivast eitt sindur, tí tað er í sjálvari tilgongdini, at tú lærir, og tað tú lærir undir sokallaða «skeiva» valinum, er eisini ein lærdómur.

Tí kunnu vit siga, at tað er einki, sum eitur «skeiva» valið, tá tað kemur til at læra. Tú velur at taka stigið og læra, og um tú heldur áfram á somu farleið, ella sneiðir av vegnum og tekur aðra leið seinni, ja so hevur tú eisini í hesi tilgongd lært nógv, bæði fakliga, men eisini um teg sjálvan og tíni medmenniskju.

«To be or not to be»; hetta er spurningurin, men lat henda spurning vera kjølfestan í hesum: HVØR vil eg vera, og ikki einans í tankanum um HVAT vil eg verða.

Lívið er stórsta ævintýrið, har tú ert rithøvundurin; eg ynski tær góðan skrivihug frameftir.

Takk fyri.

Røða hjá landsstýrismanninum hildin í Mentanarhúsinum í Fuglafirði fríggjadagin 20. oktober 2023

Ársins Íverkseti

Ársins Íverkseti er ímyndin av íverksetan.

Ársins Íverkseti hevur ment eina vøru, ið er eitt hent amboð hjá alskyns fyritøkum og stovnum bæði í Føroyum og uttanlands. Fyritøkan er sera skjót at tillaga sína vøru til tað, sum marknaðurin ynskir. Hetta ger vøruna til nakað serligt, og eyðkennir eisini teirra máta at arbeiða uppá.

Fyritøkan hevur megnað at gera seg galdandi í kappingini bæði á føroyska og útlendska marknaðinum. Marknaðurin hjá fyritøkuni kann vera allur heimurin, og tí hevur ársins íverkseti eisini týdning fyri føroyska vinnulívið og samfelagið.

Ársins Íverkseti hevur havt góð fíggjarlig úrslit, síðan fyritøkan varð sett á stovn, og er tí eisini ein fyrimynd á hesum økinum fyri aðrar nýggjari fyritøkur. Umleið 7 fólk eru knýtt at fyritøkuni.

Við sínum dirvi, áræði og nýhugsni, hevur Ársins Íverkseti ikki bert lagt seg eftir eini ávísari vinnugrein ella einum ávísum marknaði, men heldur víst á broytingarsinni í teirra tilgongd.

Tað eru teir báðir Jaspur Langgaard og Reimund Langgaard, sum eiga og reka fyritøkuna, sum í ár fær heiðurin Ársins Íverkseti.

Ársini Íverkseti 2023 er Intra.

Hjartaliga til lukku!

Røða hjá Djóna Nolsøe Joensen, landsstýrismanni, í sambandi við hátíðarhald 15. oktober 2023 - 2. byggistig í Skúlanum á Giljanesi verður tikið í nýtslu.

"Sig mær tað og eg gloymi tað

lær meg tað og eg minnist tað

drag meg inn í tað, og eg læri tað"

Nakað soleiðis segði Benjamin Franklin fyri mongum árum síðani.

Hugsi tey flestu av okkum, sum eru her í dag, mugu ásanna, at tað, sum liggur handan setningin hjá Benjamin Franklin, er sera beinrakið.

Við sínum orðum vísir Benjamin Franklin nevnliga á, at vit læra best, tá vit verða drigin við inn í tað, sum fer fram, ella sagt við øðrum orðum, tá vit sleppa upp í part.

2. byggistig av Skúlanum á Giljanesi, sum nú stendur liðugt her, fevnir millum annað um hølir til tónleikastovu, heimkunnleika, handarbeiði og felagsøkir, sum tryggja næmingunum møguleika at savnast í smærri bólkum, har til ber at slappa av, tosa saman ella bara at vera.

Her er talan um hølir, sum á serligan hátt snúgva seg um tað, sum liggur aftanfyri setningin hjá Benjamin Franklin:

• Í tónleikinum veðra vit jú drigin við inn í eina verð, har læring fer fram, og har vit kunnu vera

• í samspæli við onnur

• Í hondarbeiðinum kunnu vit søkja inn í ein heim, har vit við at vera virkin verða drigin við tí listarliga og harvið læra,

• og í felagsøkinum kunnu vit verða drigin við inn í ein felagsskap, sum eigur at rúma einstaka næminginum, sum hann er, og har til ber at læra av øðrum og frá sær sjálvum

Talan er tí um eitt byggistig, sum í sera stóran mun fevnir um hølir, har næmingurin sleppur upp í part, og har næmingurin fær loyvi til at undrast og skapa og harvið læra og mennast.

Harnæst haldi eg, at tað er deiligt at síggja, at mann hevur valt at byggja ein bygning, sum er sera tíðarhóskandi, og sum tekur atlit at, hvussu tey ungu eru og hugsa í dag; ein bygning, sum gevur teimum rúm til at savnast og til bara at vera.

Tvey ár eru nú síðani henda verkætlan varð bjóðað út, og í dag hátíðarhalda vit so, at hon nú er liðug. Talan er her um eitt byggistig, sum í høvuðsheitum fevnir um hølir til hádeild, men tá hugt verður eftir tí samlaðu verkætlanini, so gleðir tað meg at síggja, at mann við 1. og 2. byggistig tryggjar, at eisini so týdningarmikil umráði sum serøkið og heilsusystraskipanin hava fingið betri umstøður.

Kommunan lýsir Førleikastovuna og serøkið sum vitanardepil skúlans, og vísir henda lýsing okkum, at tit veruliga hava tikið inklusióntankan til tykkum. Tit ynskja ein skúla, sum rúmar øllum næmingum á bestan hátt, og ein skúla, sum hevur skikkað og viðkomandi undirvísingartilboð til einstaka næmingin óansæð tørv.

Harnæst er tað fantastisk at síggja, at mann í hesari verkætlan eisini hevur minst til at gagnnýta eitt tað mest týdningarmiklasta tilfeingi, sum vit fáa fyri einki í Føroyum, og tað er náttúran og útsýnið. Skúlin fellir væl inn í lendið.

Sum landsstýrismaður í barna- og útbúgvingamálum kann eg ikki annað enn fegnast um, at góðir karmar til komandi ættarlið framhaldandi verða raðfestir ovarlaga.

Tit hava sum kommuna valt at raðfesta komandi ættarlið við at fara undir hetta byggistig, og er hetta ein íløga bæði í tann einstaka næmingin, lokalsamfelagið, ja í Føroyar sum heild.

Fyri nøkrum mánaðum síðani fekk eg handað eitt álit í sambandi við møguligar broytingar av fólkaskúlalógini, og var eitt av tilmælunum nevnliga, at handaligu og listarligu lærugreinirnar skulu uppraðfestast. Hesar lærugreinir hava stóra ávirkan á bæði læring, menning og trivnað hjá tí einstaka, og tískil eri eg sera glaður um, at eisini hesar lærugreinir nú fáa bestu sømdir í tykkara skúla.

Eg ynski tykkum hjartaliga til lukku við hesum bygningi, og eg veit, at talan her er ikki bara um eitt byggistig í ein fysiskan bygning.

Fleiri myndir síggjast her.

Myndina eigur jn.fo.

Røða á skúlaleiðaradegnum á Hotel Hafnia, 13. september 2023 

Góðu skúlaleiðarar

Tá eg hugsi aftur á mína tíð í Runavíkar skúla og um mín skúlastjóra, so minnist eg serliga aftur á  eina serstaka hending. Hetta var einaferð í skúlagarðinum, tá eg føldi meg keddan og einsamallan. Í tí løtuni var tað júst skúlastjórin Arne Ludvig, sum legði merki til mín og kom yvir til mín. Hann gav mær eitt vinaligt smíl og byrjaði síðan at tosa við meg um dystin hjá mær og mínum liði, sum hann hevði verið áskoðari til dagin fyri, og knappliga stóðu vit har í lívligum kjaki....

Hetta kann tykjast banalt og einki-sigandi, men fyri meg sum menniskja og næming hevði hetta alstóran týdning, og eg eri neyvan nakað eindømi! Arne gekk høgt uppí at rúma øllum, og serstakliga góður var hann til at taka sær av og hjálpa næmingum við serligum tørvi, og hvørja ferð eg reflekteri um hugtakið inklusión, so ímyndi eg mær, hvussu Arne fyrimyndarliga hevði rúmað hvørjum einstøkum næmingi.

At skúlastjórin, sum ofta er so upptikin við øllum møguligum, at hann steðgaði á og gav sær stundir til mín. Tað, tit brúka tykkara tíð og orku uppá, hevur sanniliga stóra ávirkan á bæði lærarar, foreldur, nærumhvørvi, bygdina og ikki minst á næmingar.

Tykkara gerðir og avgerðir hava týðandi avleiðingar fyri tykkara næmingar, og fyri framtíðina í Føroya landi, tí tað eru tykkara næmingar, sum í framtíðini koma at mynda og víðarimenna okkara samfelag. Tað er mín vón, at tit eisini minnast til at steðga á og hyggja rundanum tykkum, tað veri seg í lærarastovuni, í gongini og úti í skúlagarðinum. Um onkur tykist keddur ella einsamallur, ja so kunnu tit veruliga gera mun við at vísa teimum, at tú veruliga ert áhugaður í teimum, teirra trivnaði og menning. Tá í tíðini var inklusiónshugtakið sum so ikki at hoyra á manna tungu, tó er Arne Ludvig enn í dag mín fyrimynd í mun til inklusión, tí hann rúmaði øllum, og hetta má verða aðalmálið fyri inklusión.

Eg eri sannførdur um, at tá børn veruliga kenna seg sædd, hoyrd, og tá tey verða spurd, ja so skulu tey nokk koma við teirra íkasti. Og tá vit av heilum huga við forvitni spyrja tey, ja tá kunnu tey óivað gera okkum vaksnu varug við aðrar, øðrvísi og betri mátar at gera tingini uppá. Tá kunnu tey verða við til at síggja og menna nýggjar kreativar loysnir fyri skúlans virksemi.

Tí frøddi tað meg almikið, tá eg sá skránna fyri skúlaleiðaradagin í dag, har ljós verður varpað á  týðandi evnini barnarættindi og barnasýn. Tí sum eg nevndi omanfyri, hevur tað avgerandi týdning, at vit taka okkara børn og næmingar við upp á ráð. So seint sum í síðstu viku var ársfrágreiðingin frá 2022 frá Løgtingsins umboðsmanni til viðgerðar í Løgtinginum. Á síðu 48-49 í ársfrágreiðinginí var víst á kanning av næmingaráðum í fólkaskúlum, frískúlum og serskúla. Í kanningini, sum verður løgd fram her seinni í dag, varð m.a. víst á, at næmingaráð enn ikki vóru sett á stovn í fleiri skúlum, ið hava 5. flokk ella eldri floksstig. Hetta hóast tað er ásett í § 56 í Fólkaskúlalógini, at «Til hvønn skúla, ið hevur 5. ella eldri floksstig, stovna næmingarnir eitt næmingaráð.

Sum landsstýrismaður leggi eg stóran dent á, at tit lata tykkara næmingar sleppa til orðanna, at tit ikki bara hoyra og síggja, men sanniliga eisini hyggja og lurta eftir teirra gullkornum og virða teirra rætt at bera fram sína meining. Hetta er eisini í samsvari við grein 12 í Barnarættindasáttmálanum hjá ST um, at børn skulu hava rætt til frítt at geva síni sjónarmið til kennar í øllum viðurskiftum, ið hava við barnið at gera.

Við einum vælvirkandi næmingaráðið kunnu tit verða við til at tryggja næmingum tykkara teirra barnarættindi. Tískil vil eg í dag inniliga heita á tykkum skúlaleiðarar, ið enn ikki hava sett á stovn næmingaráð, um at fáa hetta framt skjótast til ber. Og legg til merkis, at eg í áðni segði VÆLVIRKANDI næmingaráð. Tí tað er ikki nøktandi bert at hava eitt næmingaráð sum eitt eiti, tí lógin sigur tað. Leikluturin hjá einum næmingaráðið skal ikki bert verða at spyrja til ráðs, tá undirhald og tílíkt skal fyriskipast. Eitt vælvirkandi næmingaráð eigur at verða tikið við upp á ráð, tá avgerðir skulu takast í skúlanum, sum hava ávirkan á barnsins skúladag.

Í Føroyum eru vit flest øll samd um, at Føroyar eisini í framtíðini skal verða eitt fólkaræðisligt samfelag, og at fólkaræðið tí støðugt má varðveitast, verjast og mennast. Ein góð byrjan til hesa fólkaræðisligu menning byrjar longu í okkara barnagørðum og víðari í okkara skúlum, har vit í mun til aldur og búning barnsins skulu stuðla teirra sjálvsmenning. Hetta gera vit í einum læruumhvørvi, sum í verki útinnir endamál fólkaskúlans, sum so fínt er orðað í § 2 í Fólkaskúlalógini, at næmingarnir: ‘kunnu venja síni evni til sjálvstøðuga meting, støðutakan og virkan og búnast í treysti til sín sjálvs og til teir møguleikar, sum eru í felagsskapinum.’

Við at tit stuðla næminginum til at hugsa sjálvstøðugt, til at seta kritiskar spurningar og at koma við vælgrundaðum grundgevingum, so vilja tit samstundis kveikja teirra áhuga til at luttaka, til at bjóða seg fram og til at verða vald í næmingaráðið. Hetta kann stimbra teirra áhuga til aktivt at menna felagsskapin, og í síðsta enda menna teirra tilvit um at virka fyri samfelagsins besta. Tit hava millum heimsins týdningarmestu størv, tí tit mynda okkara framtíðar borgarar, sum í framtíðini vónandi fara at spyrja sum Kennedy, um hvat tey kunnu gera fyri felagsskapin og fyri samfelagið...

Sum landsstýrismaður ætli eg sum skjótast (í samsvar við § 56, stk. 3 í fólkaskúlalógini) at gera leiðreglur fyri stovnan av næmingaráðum. Mín ambitión er, at vit kring alt landið fáa skúlar við vælvirkandi næmingaráðum, sum við egnari rødd og góðum grundgevingum tala sína sak. Harnæst at stovnsett verða møgulig næmingaráð í lokalumráðnum, tað veri seg í kommunum ella oynni, og at tað í síðsta enda verður stovnsett eitt næmingaráð fyri alt landið, sum er røddin umboðandi allar næmingar í føroyska fólkaskúlanum, sum á jaligan og konstruktivan hátt kunnu framseta síni ynskir, áhugamál og krøv.

Her seta vit barnið og næmingin í miðdepilin, tí hvør einstakur næmingur kann við støði í egnum kenslum og tankum venda sær til sítt næmingaráð, og fáa tey at umboða seg og bera fram síni sjónarmið. Eg havi tað barnasýn, at børn skulu sleppa at royna seg, lat tey endiliga gera mistøk og lat tey læra og vaksa av sínum feilum. Vit gera teimum eina bjarnatænastu við at gera ov nógv fyri tey og verja tey móti villum. Lat skúlan verða teirra trygga ‘laboratorie’, har tey eru trygg við at siga sína hugsan, læra at samskifta, samstarva og læra saman og av hvør øðrum.

Sum kunnugt er mær handað eitt álit við tilmælum um broytingar í fólkaskúlalógini. Her vil eg serliga raðfesta tilmælið um at minka floksstøddina, at tillaga og menna tvílæraraskipanina, at menna flokslæraraskipanina, eins og at raðfesta eftirútbúgving og førleikamenning av lærarum. Bólkar eru settir, sum arbeiða víðari við, hvussu tilmælini ítøkiliga kunnu setast í verk, og eftir ætlan verður sumt sett í verk longu frá komandi skúlaári. Og her í heyst eri eg sera spentur til aðalorðaskifti í Løgtinginum um fólkaskúlan.

Eitt tað fyrsta eg gjørdi sum landsstýrismaður var at raðfesta játtan til fleiri tímar at menna flokslæraran og til meira leiðslutíð til skúlaleiðslurnar. Tað hevur sera stóran týdning, at tit sum skúlaleiðarar hava góða tíð til at útinna námsfrøðiliga leiðslu. Heildarætlanin fyri kt-umsiting við m.a. skúlaneti og kervi+, er ein stór íløga í skúlaverkið, sum eg vænti og vóni fer at

lætta um og effektivisera tykkara fyrisitingarligu uppgávur, soleiðis at tit fáa meira tíð og orku til námsfrøðiliga leiðslu.

Um tit ikki hava tíð, orku og yvirskot til tykkara arbeiði, so varnast tit møguliga ikki tann kedda og troytta flokslæraran, sum hevur tørv á eini upplívgandi hond. Sjálvt um hann tá sýnir avvísandi atburð mótvegis tær, hevur tú so dirvi og áræði, til við einum smíli at insistera upp á kontakt. Megnar tú tá sum skúlaleiðari at vísa hesum lærara uppmerksemi og at upplyfta hann, ja so økir tú møguleikan fyri, at hesin lærarin seinni á degnum varnast gentuna ella dreingin, sum úti í skúlagarðinum følir seg keddan og einsamallan. Minnist til, at tykkara útsagnir, gerðir og atburður sum skúlaleiðarar, kunnu hava SERA jaliga ávirkan á tykkara starvsfólk, næmingar og í heila tikið á stemningin og mentanina í skúlanum. Ein góð gerð ella nøkur góð orð á vegnum kunnu gerast ein fylgisveinur hjá næminginum nærum alt hansara lív. Persónliga var eg sjálvur sera fegin um at ganga í einum skúla, har rúm var fyri teimum við serligum tørvi, og hetta vildi eg ikki verði fyriuttan. Hetta hevur lært meg alt um tolsemi og rúmligheit fyri øllum menniskjum, og hetta livi eg eftir hvønn tann einasta dag. Eg ynski mær ein slíkan rúmligan fólkaskúla kring allar Føroyar!

Her at enda vil eg takka fyri innbjóðingina, og at eg fái høvi til at bera tykkum eina heilsan her á skúlaleiðaradegnum. Eg ynski tykkum øllum ein góðan og áhugaverdan dag!

Mentanardagar 2023 í Fuglafirði

Góðu kambsdalsbúgvar, fuglfirðingar, hellufólk og góðu gestir!

Takk fyri møguleikan at bera fram nøkur orð, nú Mentanardagar í Fuglafirði aftur eru á skránni.

Tá eg hugsi um Fuglafjørð, so eru tað mentan og tónleikur, ið allar fyrst renna mær til hugs.

Bindifestivalur, Fuglafjarðar Gentukór, Frits Johannesen, Alexandur Kristiansen, brøðurnar á Lakjuni og Niels Midjord munnu tey allar flestu her á landi kennast við. Og nú seinnu árini samstarvið um stóra sangleikin hjá 10. flokki, ið hevur framførdur á fyrimyndarligan hátt.

Tað er sera hugaligt at síggja og hoyra, hvussu hesin mentanararvur livir sítt lív her á leiðini og heldur áfram við somu styrki ættarlið eftir ættarlið.

Men í Fuglafjarðar kommunu tykjast eisini mentanarlív, andslív og vinnulív ganga hond í hond. Og tað stendur okkum øllum greitt, at her rúmast bæði mentanarlig og vinnulig innovatión í ríkiligt mát. Og nógv eru dømini um tað. Samanrenningin millum mentanarliga og vinnuliga innovatión sæst eisini týðiliga aftur í skránni fyri dagarnar.

Her á Kambsdali eru vitan, innovatión og útbúgving veruliga í miðdeplinum. Og ganga hesi trý her á staðnum upp í eina hægri eind. Her er miðnámsskúli við sløkum 500 næmingum, eini 1000 privat arbeiðspláss í kommununi og ein røð av innovativum vitanarfyritøkum. KJ, GroAqua og Vónin, bert fyri at nevna nøkur dømi, eru dømir upp á fyritøkur á økinum, ið hava ment seg til at vera innovativar vitanarfyritøkur í altjóða flokki. Fyritøkurnar á økinum eru eisini við til at útbúgva okkara ungu, har tær bjóða seg fram sum lærupláss við eini røð av yrkisútbúgvingum, har lærlingar fáa týðandi førleikar, serliga innan tøkni og framleiðslu.

Eisini eiga vit at nevna Fablab, ið eisini liggur her. Tí Fablab knýtir júst útbúgving, innovatión og vinnu saman. Fablab gevur tær neyðugu karmarnar og tólini til at menna prototypur, ið kunnu mennast víðari. Og ikki er so langt frá hugskoti til veruleika. Á FabLab fáa einstaklingar og fyritøkur atgongd til eitt nú 3d printara, lasaraskera og CNC tøkni.

Vit kenna jú øll til hátøkniliga innovatiónsumhvørvið, Silicon Valley, í USA. Og hóast vit kanska ikki eru komin heilt hartil, so hevur onkur loyvt sær at nevna umhvørvið her fyri “Silicon Kambsdal”. Tí vinna og innovatión er partur av DNA’num her á staðnum.

Fara vit eitt sindur í frásjón renna mær til hugs væl kendu orðini ”Chance favours only the prepared mind” , ið stava frá kenda franska mikrolívfrøðinginum Louis Pasteur. Og sipa hesi orðini til, at uppdaging og nýhugsan, hóast tey kunnu tykjast tilvildarlig, byggja á munagóða og skynsama fyrireiking. Tess meiri tú veit um eitthvørt, jú størri eru útlitini fyri nýggjum uppdagingum. Samfelagsliga leggja vitan og útbúgving tí lunnar undir innovatión og nýhugsan, kunnu vit siga.

Vit eiga tí eisini at seta spurningin um vit kunnu menna samanrenningina millum vitan, vinnu og innovatión enn meiri. Talan kundi eitt nú verið at ment fleiri hægri útbúgvingar saman við vinnuni og íverksetaraumhvørvinum. Í hesum sambandi ber eisini til at hyggja eftir, hvussu brúgvabygging millum íverksetaravinnu og útbúgving virkar aðrastaðni, samstundis sum vit leggja dent á førleikarnir, sum vit hava tørv á Føroyum.

Mentanardagar í Fuglafirði eru komnir fyri at vera. Og hesaferð hava tit, eins og undanfarin ár, ment eina spennandi, fjøltáttaða og rúgvismikla skrá fyri mentanardagarnar, ið inniheldur okkurt, bókstaviliga, til allar málbólkar. Og hetta hava tit stórt rós uppiborið fyri.

Eg haldi, at tað er vert at tríva í skránna. Tí tað er ikki smávegis, sum er at finna í skránni. Til ber eitt nú til at vitja alibrúk, fyritøkur og kreativ verkstøð, fara filosofiskan gongutúr við ferðaleiðara; fara til serstaka konsertuppliving í svimjihylinum ella spáka sær ein túr ígjøgnum serstøku regnskjólagøtuna. Hetta bert fyri at taka nøkur dømir burturúr skránni.

Harumframt er vert at nevna, at sera nógv er á skránni fyri børnini og barnafamiljurnar. Við øllum frá sonevndum barnamatarbitum til andlitsmáling; kassabilakappkoyring, súkklukapping og ponyríðing til tey smáu. Samstundis sum skipað verður eitt nú fyri parkourøki og beatboxing-verkstovu til tey ungu.

Sum landsstýrismaður í barna- og útbúgvingarmálum fegnist eg um, at so nógv gott og uppbyggjandi er á skránni, ikki minst fyri børnini og tey ungu. Og er hetta eisini bert ein staðfesting av tí nógva virksemi, sum longu er her í kommununi.

Í einum annars ofta strongdum gerandisdegi, eru Mentanardagarnir í Fuglafirði eitt kærkomið høvið at steðga á, njóta løturnar og uppliva nakað heilt serstakt saman.

Og við hesum fáu orðum fari eg at lýsa Mentanardagarnar í Fuglafirði 2023 at vera settir!

Takk fyri!

Røða á Glasi 14. august 2023

- Skúlaárið 23/24 á Glasi byrjar 14. august, tá skúlin hevur innleiðslu fyri øllum lærarum í tveir dagar

Góðu tit,

Takk fyri, at eg var boðin við til at siga nøkur orð við hetta høvi, nú tit koma saman beint áðrenn skúlaárið á Glasi byrjar aftur.

Eg fari her at leggja dent á útbúgvingarligu dimensiónina, men fari eisini at leggja dent á trivnaðin og lívsgóðskuna hjá teimum, ið ganga á miðnámi.

Útbúgvingarligt

Arbeitt verður í løtuni við at gera tilmæli til sonevndar yrkisgymnasialar útbúgvingar, har endamálið er at gera tað møguligt at samantvinna yrkisútbúgvingarnar og gymnasialu miðnámsútbúgvingarnar. Endamálið er, at tað skal bera til at fáa eina førleikagevandi útbúgving við einum sveinabrævi, ið kann nýtast í ávísum yrki, samstundis sum at tað skal bera til at fara undir víðari lesnað. Enn er tó ikki heilt greitt, hvussu ein slík útbúgving kemur at verða skipað, men ein arbeiðsbólkur er settur at gera tilmæli um hetta, og vita vit vónandi meira um hetta í heyst.

Ein partur av hesum arbeiði er eisini at gera lærugreinapakkar fyri nakrar av útbúgvingunum á miðnámi, ið ikki lúka upptøkukrøvini til ávísar hægri útbúgvingar. Her verður serligur dentur lagdur á heilsuhjálpara-, heilsurøktara- og námsfrøðihjálpara-útbúgvingarnar á Heilsuskúla Føroya.

Breytaskipanin fyri gymnasialu miðnámsútbúgvingarnar hevur nú 10 ár á baki, og fer arbeiðsbólkur í hesum sambandi í holt við at eftirmeta gymnasialu breytaskipanina í heyst. Spennandi verður at síggja, hvørjar niðurstøðurnar verða.

Fyri at nevna okkurt av tí, sum fyri stuttum er sett í verk, kunnu vit nevna, at nýggj kunngerð var lýst fyri kokkaútbúgvingina í vár, soleiðis at tað nú fer at bera til at taka fulla skúlagongd til kokkaútbúgving á Tekniska skúla í Klaksvík. Áður hevur verið neyðugt at tikið seinnu skúlaskeiðini í Danmark.

Eisini kann nevnast, eins og tykkum er kunnugt, at ein nýggj royndarskipan fyri næmingar, ið fáast við úrvalsítrótt á miðnámi, verður roynd nú við skúlaársbyrjan.

Trivnaður

Góður trivnaður og lívsgóðska millum okkara ungu hevur alstóran týdning. Hetta hevur týdning í sjálvum sær og fyri alla læring og útbúgving. Barnaverkætlanin, ið vit arbeiða við í Barna- og útbúgvingarráðnum, tekur útgangsstøði í hesum, og fevnir eisini um tey ungu. Fyri tíð síðani var trivnaðarkanning gjørd millum omanfyri 1000 næmingar á miðnámi í Føroyum. Úrslitið vísir, at trivnaðarstøðið, um ein kann kalla tað so, er tað sama sum í 2021, tá líkandi kanning var gjørd. Kanningin tá vísti tó eitt stórt fall í trivnaðinum í mun til kanning í 2017. Onkrir ljósglottar eru, t.d. er ein stórur partur, ið svarar, at tey kenna seg elskað. Men samstundis er tað ein stórur partur, ið svarar, at tey sjáldan hava stórt yvirskot av orku. Vísandi til hvussu tey hava kent seg seinastu tvær vikurnar, áðrenn tey hava svarað.

Her er rúm fyri batum, og eiga vit í felag at hava ein dialog um, hvussu trivnaðurin verður betri millum okkara ungu á miðnámi. Nógv ymisk tilboð eru longu, t.d. hevur Glasir eina næmingatænastu, har lestrarvegleiðing og lektiucafé eru týðandi tættir, ið stuðla og hjálpa næmingunum. Umframt at sálarfrøðingar eru knýttir at miðnámsskúlunum og hava næmingarnir møguleika fyri at tosa við hesar, um tað, sum teir stríðast við.

Alt gott um verandi tilboð, men onnur tiltøk eiga helst eisini at verða sett í verk.

Eitt nú var tilmæli handað í 2021 um ung við sálarligum og sosialum avbjóðingum, og hvussu hesi kunnu megna at fullføra miðnám. Tilmæli tekur útgangsstøði í verandi tilboðum og skipanum, men kemur við boðum upp á, hvussu hesar betri fáast at virka fyri hesum endamáli. Her er talan eitt nú um at nágreina leiklut, uppgávuábyrgd og markamót hjá lestrarvegleiðingini, toymisskipanini, sernámi og mentorskipan. Umframt at gera lívsmeistran til part av lærugreinunum lestrarmenning og ítróttur og heilsa. Hetta tilmæli fara vit nú at viðgera nærri í ráðnum.

Harumframt er ein møguleiki, at Gigni eisini verður partur av miðnámi, eins og í fólkaskúlanum, og kundu næmingarnir soleiðis fingið ágóðan av dialogi við dugnalig fakfólk við breiðari vitan um bæði heilsu og trivnað.

Skipanin sjálv

Men vit eiga eisini at tora at seta spurningin um - og í hvønn mun - okkara egnu skipanir elva til strongd og mistrivnað millum tey ungu. Og er hetta eisini eitt stórt kjak-evni í londunum rundanum okkum. Tað eigur at vekja undran, at tey ungu í trivnaðarkanningini svara, at tey ikki ofta hava yvirskot av orku. Og eiga vit tí eisini at hyggja nærri at júst hesum fyribrigdi. Kanska arbeiðsbyrðan og krøvini, vit sum samfelag seta, eru ov stór ella kanska skipanin ikki tekur nóg nógv atlit at trivnaðinum.

Í hesum sambandi er eisini neyðugt at hyggja eftir arbeiðsbyrðuni á miðnámi sum heild og seta spurningin, um hon kanska er ov stór fyri summi? Ella um næmingarnir altíð hava neyðugu amboðini at lyfta arbeiðsbyrðuna? Ella um til ber at skipa tingini øðrvísi? Vit hava fyri stuttum fingið eitt tilmæli um fólkaskúlan, har menning og trivnaður eru týðandi tættir. Eitt líknandi kjak um arbeiðsbyrðu, trivnað og læringsumstøður hjá næmingum á miðnámi eigur eisini at fara fram.

Ein partur av hesum kann eisini vera at hyggja nærri eftir próvtalsstiganum og próvtølum sum heild. Vit eru meiri og annað enn próvtøl. Og flest øllum kunnugt eru tøl sera psykologisk – til ber t.d. at spyrja, um tað nú er neyðugt at hava eitt próvtal sum eitur “- 3” (minus 3) – tí hvat merkir hetta? Eigur eitt 0-tal ikki vera absolutt lægsta talið? Bert fyri at seta nakrar spurningar við próvtalsstigan. Hetta krevur tó eitt størri fakligt kjak, áðrenn vit broyta próvtalsstigan ella t.d. fara yvir til gera kvotu 2 størri í sambandi við upptøku á hægri útbúgvingum.

Skermnýtsla og fartelefonir á miðnámsskúlunum eru eisini kjakevni, ið eru viðkomandi í hesum sambandi. Og hava hesi stóra ávirkan á bæði trivnað og menning hjá okkara børnum og ungu. Talan er tó um eitt komplekst evnið, har meiningarnar eru nógvar - og eru vit sum myndugleikar sinnaðir at lurta eftir tykkara royndum her á staðnum.

Fari at enda við at siga, at tit sum her eru, sita við nógvari virðismiklari vitan um tey ungu á miðnámi tá tað ræður um trivnað og arbeiðsbyrðu. Og er tað alneyðugt at lurta væl eftir tykkum, tá vit sum myndugleikar skulu gera møguligar broytingar.

Takk fyri !

Góðu áhoyrarar,

Vit kunnu í dag gleðast um, at fyrsta flagið verður loyst í sambandi við útbyggingina av Rásini.

Talan er her um eina verkætlan upp á 25. mio. kr., og væntandi verða handverkararnir lidnir at byggja longu í januar 2025, soleiðis at flytast kann inn og klárt verður til skúlabyrjan í august 2025.

Talan er um eina útbygging á 450 fermetrar, og vil tað hava við sær, at tað frameftir fer at bera til, at taka tvífalt so nógvar næmingar inn, sum skúlin tekur í dag, soleiðis at næmingatalið fer frá 7 næmingum upp til 14, og eisini fer tað at bera til, at taka næmingar upp hvørt ár.

Rásin er meir enn bert ein bygningur. Rásin er eitt heim fyri ung, sum hava aðrar avbjóðingar enn so nógv onnur. Hesi ungu, sum hava búleikast, og sum frameftir skulu búleikast her, eru liðug við fólkaskúlan, og skulu ta tíð tey eru á Rásini, brynja seg enn betur til at vera partur av okkara samfelag.

Endamálið við Rásini eigur at vera hjartaslátturin í okkara samfelag: tað, at tað skal vera rúm fyri okkum øllum í dagsins samfelagi, óansæð førleikar.

Fyri nøkrum vikum síðani, tann 10. juni, hevði eg høvið at vitja Rásina, tá prógv skuldu handast. Hetta var ein hátíðardagur av teim heilt stóru, tí bæði tey ungu, avvarðandi og ikki minst starvsfólkini vóru merkt av einari heilt serligari gleði.

Eg var so heppin, at eg tá slapp at halda eina røðu, og hugleiddi eg tá orðið “ rás”, harundir, at ein rás er ein farleið sum gangast skal eftir; og júst henda Rásin er ein farleið, har tey ungu ferðast eitt tíðarskeið, meðan tey fáa onnur og nýggj amboð til at smíða sína framtíð við.

Í dag verður Rásin víðkað, soleiðis at fleiri sleppa at ganga eftir og á henni. Talan er um eina útbygging, sum fer at taka seg væl út í landslagnum og saman við núverandi bygningi, og ger, at vit fáa ein nýggjan bygning við 2 hæddum við kamarslon á ovaru hæddini, og undirvísingar- og felagshølir á niðaru hæddini. Sostatt fáa tey ungu ein stásiligan bygning at húsast í.

Tó vil eg til seinast siga, at tað sum ger og frameftir eisini fer at gera henda bygning stásiligan, er ikki bara núverandi og komandi bygningur, men fer altíð at vera tey ungu, sum húsast her. Tey seta nemliga lit á samfelagið, á lívið og á tað umhvørvi tey ferðast í, og geva eitt stórt íkast til samfelagið, við bert at vera tey, og eru góðar fyrimyndir fyri mong.

Til endans skal eg vegna Føroya landsstýri takka fyri og ynskja bæði Rásini og arbeiðstakarum eina hepna hond frameftir.

Takk fyri.

Røða hjá landsstýrismanninum í sambandi við próvhandan á Fróðskaparsetri Føroya tann 23. juni 2023

Góðan morgun øll somul.

Vit eru samlað her í morgun fyri at heiðra tykkum, sum í dag fáa tykkara prógv handað. Hetta er ein merkisløta, sum við hesum tiltakinum setir eitt endaligt punktum við tey útbúgvingarskeið, sum tit júst hava lokið.

Sum siður hevur verið í nøkur ár, skipar Setrið fyri einari samlaðari prógvhandan, sum er felags fyri allar tær ymisku útbúgvingarnar, og hóskandi fyri hesa serligu løtuna, er tiltakið eisini hildið í sermerktum hølum, her í Norðurlandahúsinum.

Tit hava nú fullført eitt skeið, sum vanliga tekur tvey til fýra ár, alt eftir hvørja útbúgving talan er um, og óansæð hvør útbúgvingin er, so bera tit við próvnum ein vitnisburð um tað megnar arbeiði, sum tit hava lagt í tykkara lestur. Tí hetta eru útbúgvingar, sum man ikki kemur sovandi til. Tit hava lagt nógva orku í lesturin hesi árini, og nú síggja tit úrslitið av tí úthaldni, sum tit hava víst hesa tíðina.

Tit standa nú á einum vegamóti, har vegir skiljast. Hetta er sorgblítt, tí hóast tað kennist væl at hava fullført hetta skeið, so er hetta eisini eitt uppbrot við tann gerandisdagin, sum tit hesi árini hava havt saman.

Summi av tykkum fara beint á arbeiðsmarknaðin, og hjá tykkum er tað gott at vita sær, at tann førningurin, tit her hava fingið, ger tykkum før fyri at taka tykkara virkna lut í samfelagnum. Onnur av tykkum hava eisini eitt forvitni til meira.

Ert tú Bachelor, so kanska tú hevur hug at gerast Master. Ert tú Master, so kanska tú hevur hug at blíva Ph.D., og velur tú at fara á arbeiðsmarknaðin, so eru góðir møguleikar at venda aftur til bøkurnar, skuldi tann hugurin seinni stungið seg upp.

Tí vit hava innan útbúgvingarheimin eitt hugtak, sum kallast lívlong læra, og hetta hugtakið er júst sum orðið eisini sigur, at vit læra so leingi vit liva.

Lærdómin finna vit so nógva staðni. Tað gera vit eitt nú í skúlum og universitetum, men tað gera vit sanniliga eisini, tá vit ogna okkum royndir her í lívinum. Tá tú hevur royndir frá einum starvsøki, ognar tú tær eitt innlit, og skuldi hugurin komið at lisið víðari, so hevur tann barlastin, sum royndirnar geva fyrimunir við sær, tí tá kanst tú lesa við einum innliti, sum er torført at fáa umvegis lesnaðin eina.

Fyri tey, sum ætla sær at lesa víðari, og fyri tey nýggju, sum í framtíðini byrja á Setrinum, er tað týdningarmikið, at Setrið hevur eina so góða og nýggja vitan sum gjørligt.

Tí gleðir tað meg at síggja, at alsamt fleiri velja at taka sær eina Ph.D. útbúgving, sum er tann hægsta útbúgvingin vit hava í Føroyum.

Vit hava í dag 21 Ph.D. lesandi á Fróðskaparsetri Føroya, og umframt hesi 21, eru tað heili seks, sum hava staðið Ph.D. prógv í ár, og sum eisini eru partur av próvhandanini í dag. Hetta er tað hægsta talið vit nakrantíð hava sæð á Fróðskaparsetrinum, og er ein munandi øking í mun til tann samlaða hópin av granskarum, sum vit hava her á landi.

Mong av hesum koma helst at hava tilknýti til, ella at starvast á Setrinum, sum styrkir granskingarførleikan og týttleikan millum granskingarverkætlanirnar, og harvið gevur tað eitt gott grundarlag fyri tær útbúgvingar, sum annars verða veittar.

At alsamt fleiri velja at taka sær eina granskaraútbúgving, er eitt nýtt fyribrygdi í Føroyum. Hetta er eitt positivt rák, sum vísir okkum, at broytingar eru ávegis á granskingarøkinum. Við einum størri hópi, verður lættari hjá føroyskum granskarum at finna onnur við somu áhugamálum, og tað gerst harvið lættari at samstarva um granskingina. Um henda góða gongdin heldur áfram, vil tað merkja, at vit fáa eitt sterkari granskingarumhvørvi, sum fer at koma okkara samfelag til gagns.

Vitanin, sum granskingin viðførir, er ikki bert ætlað útbúgvingum á Fróðskaparsetrinum, men hon hevur týdning fyri vinnuna, okkara tilfeingi og fyri mátan vit innrætta okkum sum samfelag. Við vitanini kunnu vit taka meira grundaðar avgerðir, og við henni fylgir tí eitt ávíst skynsemi í teirri stýring, sum vit sum samfelag kunnu hava.

Eitt sterkt granskingarumhvørvi ger okkum eisini betri før fyri at standa mát í altjóða høpi, har verkætlanir í milliónaupphæddum kunnu verða togaðar hendaveg. Tí kann henda vitanin ikki bert gera okkum betri før fyri at umsita okkara skattakrónur, men kann eisini gerast ein beinleiðis vinnumøguleiki, sum kann fáa ein stóran búskaparligan týdning.

Men hóast vit kunnu gleðast um, at granskarafjøldin stendur í vøkstri, so kunnu vit eisini gleðast um, at vit tey seinastu árini hava sæð fleiri fullføra sína útbúgving á bæði Bachelor og Masterstøði, tí vit hava eisini tørv á útinnandi starvsfólkum við akademiskum útbúgvingum.

Góðu tit,

Tá tit fyri árum síðani fyrstu ferð trinu innum Setursins gátt, var tað við einari ávísari óvissu. Tit vistu, hvat tað var, sum tit høvdu søkt inn á, men tit vistu ikki, hvat lesnaðurin á útbúgvingini fór at innibera og krevja. Tí ein kann ikki kenna ta leið, sum ein aldrin hevur gingið. Men hóast henda óvissan valdaði, so vóru tit nóg birg til at bjóða óvissuni av.

Nú tá tit standa á hinari síðuni, og hava fullført tykkara útbúgving, so valdar aftur ein óvissa um, hvat tykkum stendur í væntu. Tey allar flestu av tykkum hava sjálvandi verið á arbeiðsmarknaðinum fyrr, men tit hava ikki verið tað við hesi nýggju útbúgvingini í skjáttuni.

Við hetta vegamót er tað eins og tá tit byrjaðu við lesnaðinum. Ivin kann vera stórur og spurningarnir nógvir, og tá teir sníkja seg innat, kunnu teir skapa eina kenslu av ótryggleika ella ótta. Men hetta er eisini ein partur av tí lærdómi, sum fylgir tí at nema sær eina útbúgving, tí tað er ikki fyrr enn at útbúgvingin er lokin, at tit veruliga sleppa at royna tykkum í verki.

Danski heimspekingurin Søren Kirkegaard segði einaferð: “at vága er at missa fótafestið eina løtu. Ikki at vága er at missa seg sjálvan”. Og sum Kierkegaard so væl sigur okkum her, so er ein munur á at vága og ikki at vága. Tí tóku tit ikki av nýggjum avbjóðingum, so stóðu tit ikki her í dag. Hetta kunnu tit hava í mentu.

At enda vil eg nýta høvið at ynskja øllum tykkum, sum nú fáa handað prógv eitt hjartaliga til lukku við útbúgvingini, við allar bestu ynskjum um eina bjarta framtíð, óansæð hvar hon so leiðir tykkum.

Takk fyri.

-------------------------------------------------------

Hetta seinasta árið hava 209 kvinnur og menn staðið prógv frá Fróðskaparsetri Føroya. 153 hava fingið bachelorprógv, 27 masterprógv, sjey ph.d-prógv og 22 hava fingið prógv í hjánámi og øðrum.

Fyrrapartin var Norðurlandahúsið hátíðarligur karmur um ársins prógvhandan, og høllin har var stúgvandi full av nýútbúnum akademikarum og næstringum teirra.

Uppgerðin úr próvbókini á Setrinum vísir, at 42 nýggir námsfrøðingar eru útbúnir hetta seinasta árið, 34 sjúkrarøktarfrøðingar og 10 KT-verkfrøðingar, umframt øll hini mongu, sum nú eisini hava fingið universitetsprógv frá Náttúruvísindadeildini, Føroyamálsdeildini, Søgu- og samfelagsdeildini, Deildini fyri heilsu- og sjúkrarøktarvísindi og Námsvísindadeildini.

Vit ynskja øllum 209 hjartaliga til lukku við universitetspróvnum.

Kelda: Setur.fo

Røða hjá landsstýrismanninum í barna- og útbúgvingarmálum, Djóna Nolsøe Joensen, í sambandi við avdúkanina av arkitektakappingini fyri kampusætlanina fyri Fróðskaparsetri Føroya

Góðan dag øll somul.

Tað er ein stór løta, vit eru savnað um her í dag, nú vinnarauppskotið fyri høvuðsbygningin av kampusverkætlanini verður avdúkað. Hetta er eitt stórt fet í tilgongdini, sum yvir tíð fer at geva okkara fremsta vitanardepli, Fróðskaparsetri Føroya, eitt samlað universitetsumhvørvi, sum umframt at betra um hølisviðurskiftini, eisini fer at geva lesandi og starvsfólkum eina felagskenslu, um at vera partur av einum og sama universiteti – eina kenslu av einum styrktum felags samleika.

Fróðskaparsetur Føroya hevur í dag fleiri staðsetingar, har tær ymisku deildirnar húsast. Hóast vit væl vita, at Fróðskaparsetrið er størri enn hvør deild sær, so kann ein ímynda sær eitt brúkaraperspektiv, har fatanin av Setrinum bæði byrjar og endar við deildini, ein sjálvur er knýttur at. Hetta tí at tey lesandi og tey starvsfólk, sum virka á teimum einstøku deildunum, gerast tað fulla spenni í tí sosiala rásarúminum, sum hesi møta í gerandisdegnum.

Sostatt kundi ein sagt, at eitt spjatt universitet eisini gevur spjadd univers.

Men við tí strategisku kampusverkætlanini fara vit stigvíst móti at miðsavna og at sameina hesi univers, so at Fróðskaparsetur Føroya gerst ein lærdur háskúli, sum øll á Setrinum koma at hava eina felags fatan av.

Strategiska kampusverkætlanin fevnir um fleiri stig, og ikki einans um høvuðsbygningin. Hon snýr seg eisini um at umvæla Venjingarskúlan, og yvir tíð eisini at byggja deildarbygningar, sum koma at liggja upp at høvuðsbygninginum.

Fyri hvørt av hesum stigum, koma vit at síggja eitt alsamt meira miðsavnað Setur, sum kemur at styrkja um felagsandan á staðnum. Tað fer at skapa betri fortreytir fyri einum sterkum og sosialum lestrarumhvørvi, har lesandi í nógv størri mun kunnu koma í samband við onnur lesandi tvørturum deildirnar.

Hetta er týdningarmikið, tí kanningar vísa, at ein tann sterkasti faktorurin fyri sannlíkindini at fullføra eina útbúgving, er tað sosiala, sum fylgir útbúgvingini. Fleiri og sterkari vinabondini eru, lættari er at halda áfram at lesa, og øvut. At kampus so fer at savna tey lesandi, eigur tí serliga at merkjast á teimum smærru útbúgvingunum og á teimum útbúgvingum, har fráfallið er høgt.

Men hetta hevur sjálvandi eisini sína positivu ávirkan á hinar útbúgvingarnar, tí tá fleiri lesandi við fleiri fakligum bakgrundum koma saman, tá ber til at kjakast fakliga við útgangsstøði í teimum ymisku traditiónunum, sum tær ymisku útbúgvingarnar borga fyri, og er tað ikki júst hetta fjølbroytni, sum eigur at mynda eitt universitet?

Jú, eitt savnað kampus fer at hava stórar broytingar við sær. Og eitt, sum her er vert at nevna, og sum vit ikki skulu gloyma, er, at eisini tær fysisku rammurnar eru við til at mynda okkum sum altjóða universitet, tí við góðum fysiskum rammum kunnu vit lættari venda okkum úteftir við stoltleika. Hetta hevur týdning fyri atdráttarmegina á stovninum, bæði mótvegis okkara komandi lesandi og granskarum, og eg ivist ikki í, at tað við hesum koma at verða enn fleiri, sum fara at velja Setrið.

Men góðu áhoyrarar.

Ætlanin um eitt felags kampus er ein gomul ætlan, sum gongur heilt langt aftur, og fleiri ferðir hevur mann politiskt ynskt at fara undir at byggja. Hóast hesar undanfarnu ætlanir ikki hava borið á mál, so hava vit tey seinastu árini sæð eina breiða semju um at føra kampusverkætlanina út í lívið. Tað hava bæði henda og undanfarnu samgongur virkað og arbeitt fyri.

Men skulu vit fáa ætlan til veruleika, kann tað bert henda, um tann breiða semjan framhaldandi ger seg galdandi. Tí vil eg gera mítt til at varðveita hesa semju, og eg vóni, at eisini framtíðar politikkarar framhaldandi vilja stremba eftir, at øll henda samlaða ætlanin verður framd í verki.

Og eg eri optimistiskur.

Tí hóast undanfarnar ætlanir ikki eru bornar á mál, so kunnu vit í dag siga, at vit ongantíð áður eru komin so langt fram á leið, sum vit eru í dag, tí í seinastuni eru stór fet tikin.

Í mai undirskrivaðu vit skeytini um Frælsið og Hoydalar, og fyri góðari viku síðani samtykti Løgtingið at høvuðsumvæla Venjingarskúlan, sum bæði eru fortreytir fyri ætlanunum, sum fyriliggja.

Í dag avdúka vit sum sagt vinnaran av arkitektakappingini, og hóast henda kappingin snýr seg um sjálvan høvuðsbygningin, so er tað her, at arkitektoniska linjan verður sett fyri, hvussu bæði umvælingin av Venjingarskúlanum og framtíðar byggistig koma at síggja út.

Tí eru tekningarnar, sum her verða avdúkaðar, ikki bert ein brellbiti til tann felagsbygning, sum vit øll gleða okkum til, men vinnarauppskotið kemur eisini at mynda, hvussu vit ímynda okkum okkara samlaða og endaliga kampus.

At spenningurin nú er høgur, er onki at siga til, og sum tit síggja á øllum seks uppskotum, sum her eru løgd fram, so hevur tað ikki verið ein løtt uppgáva, sum dómsnevndin hevur fingið. Men eg ivist onga løtu í, at dómsnevndin hevur tikið eitt val, sum skal koma Setrinum og Føroya landi til góðar, og at vit her fáa ein bygning, sum vit kunnu vera errin av.

Við hesum orðum vil eg takka øllum luttakarum í kappingini fyri alla orku, sum er løgd í hesi seks megnar uppskot. Somuleiðis vil eg takka dómsnevndini, kampusbólkinum, Landsverki og annars øllum, sum hava havt við kappingina at gera.

Góða eydnu til tykkum luttakarar.

Takk fyri.

Røða – prógvhandan á Rásini 10. juni 2023

Góðu tit øll

Fyrst av øllum takk fyri, at eg varð boðin við í dag, og ikki minst - takk fyri seinast, tá eg vitjaði tykkum, og har eg, umframt eitt sera gott prát við tykkum, eisini fekk so sera vælsmakkandi pannukøkur og fínt útskorna frukt; eg minnist enn delfinirnar, sum tit høvdu skorið út av bananunum.

Ein Rás er ein farleið, ein vegur framá. Tit hava, meðan tit hava gingið á Rásini, flutt tykkum framá í lívinum.

Tit  eru bæði vorðin eitt sindur eldri, tó slet ikki so gamal sum eg, og hava eisini flutt tykkum framá upp á aðrar mátar, við tað, at tit hava lært alt møguligt, meðan tit hava veirð her, ja líka frá at baka pannukøkur til at viðvirka í einum samfelagi, til at vera kreativ, og so kanska tað minni festliga: at rudda og vaska. Vænti tit ofta hava puffað, tá Beinta hevur biðið tykkum um at rudda eitt sindur meir, og tað skilji eg eisni ordiliga væl, tí eg tími heldur ikki altíð líka væl at rudda.

Ein kendur høvundur, sum æt H.C. Andersen, og sum skrivaði nógv góð og kend ævintýr, segði einaferð, at tað størsta ævintýrið er lívið sjálvt; og hetta skulu tit eisini minnast til, at júst tykkara lív er eitt ævintýr, sum er tykkara, og sum tit sjálvi skulu skriva og ávirka. Títt lív er tað stórsta ævintýrið, sum er til, minst til tað.

Tit eru einki minni enn fantastisk ! Tit eru blíð, fitt og eru hvør sær  menniskju, sum vit læra nógv av. Tit skulu vita, at hesin landssýtrismaðurin, sum stendur her, ikki bara er errin av tykkum, men at eg eisini havi serstakliga stóra virðing fyri tykkum, og síggi upp til tykkum øll.

Rásin hevur givið tykkum nógv góð amboð, sum tit nú fara at brúka í framtíðni. Hesi amboð kunnu verða við til at hjálpa tykkum enn longur framá í lívinum, men eisini kunnu teir førleikar, tit hava fingið her, verða nakað, sum tit kunnu ávirka vinfólk og onnur, sum tit eru saman við, á ein jaliga hátt; tit kunnu hjálpa, har tað krevst, tit kunnu vera festlig og skapa lív, og ikki minst so kunnu tit, við bara at vera tit, gera lívið hjá okkum øllum ríkari.

Tit fáa prógv í hondina í dag, eftir at vera liðug á hesum framúr góða eftirskúla. Prógvið skulu tit vera errin av, men tit skulu vera enn meir errin av bara at vera tey tit eru.

Tit mugu lova mær, at tit eisni nú tit eru liðug á Rásini, halda á fram at vera júst tit; tí eingin annar er tú, og eingin annar kann vera júst tú, og hetta er tað, sum ger okkum øll til nakað heilt serligt.

Tað, sum er mest umráðandi, er ikki, hvat vit duga ella ikki duga, men hvørji vit eru; at vit eru ein góður vinur, ein góð hjálp hjá onkrum, ella kanska bara ein, sum tímir at flenna og skapa gleði saman við øðrum.

Tit eru fyrimyndir hjá nógvum, og eg eri so glaður fyri, at vit skjótt kunnu fara undir at byggja Rásina út nú í summar, tí hesin dagurin í dag vísir okkum bara, hvussu gott tað er, at vit skapa ymiskar møguleikar í okkara samfelag, júst tí at vit eru so ymisk, og tí vit ynskja, at Føroyar skal vera eitt land, har øll fáa møguleikar til at mennast og trívast í.

Eg vil eisini fegin nýta høvið til at siga tykkum starvsfólkum eina hjartans tøkk. Eg havi vitjað nógv arbeiðspláss gjøgnum tíðina, men sjáldan havi eg sæð ein starvsfólkahóp, sum er so eldhugaður og glaður fyri sítt arbeiðspláss og sítt arbeiði, sum tit eru.

Rásin er ikki bara eitt úrslit av einum almennari raðfesting, men er í stóran mun eitt úrslit av tykkara hjarta og tykkara umsorgan.

Tá eg var og vitjaði seinast, tá sá eg veruliga, hvussu vítt tykkara uppgávur fevna, alt frá at vera um og læra henda deiliga ungdóm, sum búleikast her á Rásini, til at taka eina hond í, tá okkurt skal fiksast ella málast, ella tá pannukøkur ella annað gott skal tilevnast í køkinum. Av hjarta takk fyri, at tit røkja Rásina so væl, at hon gerst ein góð farleið fyri so mong.

Til endans vil eg bara siga hetta. Hjartaliga til lukku við prógvinum, og alt tað besta frameftir og enn einaferð: ver errin av, hvør tú ert, tí vit eru øll nakað heilt serstakt.

Mikudagin 7. juni kl. 15.00 var lítið hátíðarhald á Miðnámi á Kambsdali í sambandi við, at Djóni Nolsøe Joensen, landsstýrismaður í barna- og útbúgvingarmálum, setti hakan í og soleiðis formliga byrjaði útbyggingina av Miðnámi á Kambsdali.

Handilsskúlin, sum var liðugur í 1990, og Studentaskúlin, sum var liðugur í 1993, vóru frá byrjan samanbygdir. Teir vóru í 2015 lagdir saman í nýggja stovnin Miðnám á Kambsdali, og í tí sambandi vóru nýggj lærarahøli, umsitingarhøli og bókasavn bygd uppí skúlan. Verandi bygningur er í ein fýrakant við einum opnum garði í miðjuni – og tað er hesin opni garðurin, sum nú verður innilokaður.

Her verður bygt í tveimum hæddum, soleiðis at ovara hæddin fer at hava nýggjar starvsstovur til alisfrøði, evnafrøði, lívfrøði og lívtøknifrøði. Niðara hæddin verður eitt stórt felagsrúm, sum knýtir saman bókasavnið, kantinuna og skúlahøllina og víðkar um møguleikarnar við øllum hesum trimum funksjónum, umframt at vera eitt stórt felagsrúm, har høvi verður hjá næmingum at gera eitt nú bólkaarbeiði.

Útbyggingin fevnir umframt nevndu høli eisini um nýggjan køk. Verandi køkur er frá 1990 og varð bygdur til umleið 180 næmingar. Næmingatalið er í dag um 500 – og eisini starvsfólkatalið er økt tilsvarandi.

Tað eru Zeta arkitektar, sum hava teknað, og Spenn og SMJ hava prosjekterað. Búsetur stendur fyri byggiarbeiðinum, sum nú fer í gongd. Løgtingið hevur játtað 94 mió. til verkætlanina, sum eftir ætlan skal verða liðug um góð tvey ár. Talan er um 1476 nýggjar fermetrar pluss nakað av umbygging, so verkætlanin fevnir íalt um 2167 fermetrar.

Við hesi verkætlan fær Miðnám á Kambsdali munandi betri umstøður við dagførdum serhølum og rúmligum felagshøli.

Kelda: www.kambsdalur.fo

Røðan hjá landsstýrismanninum kann lesast her:

Góðu áhoyrarar,

Vit kunnu í dag gleðast um, at fyrsta flagið verður loyst fyri tí triðja og endaliga byggistignum á hesi stórfingnu verkætlan, sum skal knýta tykkum og tykkara miðnámsskúla enn betri saman.

Heildarætlanin hevur verið ein drúgv tilgongd, sum stígur eisini hevur verið í, men sum fleiri samgongur á rað tó hava verið samdar um at fremja. Hetta er eitt gott dømi um, hvat kann henda, tá vit finna breiðar og haldgóðar politiskar semjur.

Verkætlanin er, sum tit helst vita, ikki bert ein umbygging, men eisini ein útbygging, sum í undanfarnum stigum hava givið tykkum fleiri fermetrar at virka í, og sum við hesum stignum eisini gevur tykkum eina kjarnu, ið bæði fevnir um undirvísingarhølir og eitt savnandi miðpunkt, ið knýtir bygningarnar saman.

Henda kjarnan fer at broyta ferðamynstrið inni við skúlanum, har vegir fara at krossast, sum kanska ikki hava krossast áður. Eg ímyndi mær samstundis eitt hjarta, sum leggur upp til samveru millum næmingar, og at teir soleiðis fara at koma hvørjum øðrum enn meira við.

Tí tað er júst hetta, at koma hvørjum øðrum við, sum er so týdningarmikið. Ikki bert fyri ein skúla, men sum heild. Tí tað er tá vit koma hvørjum øðrum við, at vit knýta vinabond, og gera vit tað, tá økist trivnaðurin, og vit fáa ein betri gróðrarbotn fyri tann lærdóm, sum vit eru komin her fyri at fáa.

Somuleiðis kann samveran økja trivnaðin millum starvsfólk í skúlanum. Hetta er eisini týdningarmikið, tí tá trivnaðurin er góður millum lærararnar, gerst tað lættari og hugaligari at læra frá sær.

Men tað er ikki bert kjarnan, sum er at gleðast um. Tað eru øll byggistigini, sum tilsamans geva ein dagførdan skúla, við tíðarhóskandi kørmum, sum eisini kann økja um hugin og umstøðurnar hjá bæði lærarum og næmingum. Við hesi heildarætlan tykist tað fyri mær sum, at skúlin fer frá at vera ein skúli, til at vera ein skúladepil. Frá einum skúlaumhvørvi, til eitt nútímans lestrarumhvørvi, sum verður við til at styrkja skúlaskapin í norður/eysturøkinum, ikki bara í dag, men eisini í framtíðini.

Til endans skal eg vegna Føroya Landsstýri takka fyri og ynskja skúlanum og arbeiðstakarum eina hepna hond frameftir.

Takk fyri.