Røður hjá landsstýrismanninum

Góðu tit

Tað, at hoyra søgur, er nakað, sum nógv av okkum dáma væl, og er hetta eisini nakað, sum tit børn kanska tíma væl.

Nakrar søgur eru spennandi, aðrar meira stuttligar, og meðan nakrar søgur eru frá veruleikanum, so hava onkrar góðar søgur kanska einki við veruleikan at gera.

Eg hoyrdi sjálvur nógvar søgur sum lítil, bæði søgur, sum vóru frá veruleikanum, men eisini stuttligar og spennandi søgur frá bókum, og sum als einki høvdu við veruleikan at gera.

Ein, sum oftani fortaldi mær søgur, var pápi mín, og sum oftast vóru tað søgur frá tí veruliga lívinum.

Ein søga, sum pápi mín fortaldi mær, og sum hugtók meg sera nógv, tá eg var heilt ungur, var søgan um brandbilin; her var tað ikki bara talan um ein hvønn vanligan brandbil, nei her fortaldi pápi mín um tann flotta stóra, reyða og vælútgjørda brandbilin, sum tey høvdu í Skála fyri nógvum árum síðani.

Eg sá fyri mær henda brandbil, tá hann greiddi frá, og fyri hvørja ferð hann fortaldi um henda bil gjørdist brandbilurin flottari og flottari, størri og størri; tá eg so ein dag sá brandbilin, ja tá gjørdist eg ikki skuffaður, heldur tvørturímóti; eg hevði næstan ikki sæð so flottan og stóra bil.

Har stóð hann; hesin reyði, flotti, vælútgjørdi og stóri brandbilur.

Tá pápi mín greiddi frá hesum bili, plagdi hann at leggja afturat týdningin av, at vera til reiðar at hjálpa, tá á stendur, eisini tá talan er um støðuna hjá einum granna, grannabygd ella longur út í heimi.

Tá eg takkaði at koma at halda eina røðu her í dag, so var henda søgan eitt tað fyrsta, sum rann mær til hugs, - søgan um brandbilin á Skála.

Tann góða og spenanndi søgan um týdningin av at vera til reiðar, at standa saman og hjálpa til, tá á stendur, er fyri mær nakað, sum sermerkir tykkara bygd, og var hetta eisini tað eg hugsaði um, tá tit í næmingaráðnum bjóðaðu mær at koma at halda røðu í dag.

Í dag eru vit komin saman, ikki fyri at hoyra søgur um brandbilar ella annað, men her í dag standa vit saman, um tað, sum bindur okkum saman: Merkið.

Hugsi hetta man vera nakað av tí, sum vit øll, bæði tit børn og ungu eins og vit vaksnu og eldru eru so sera errin av: okkara vakra flagg, sum er myndin av Føroyum.

Hans Andreas Djurhuus  yrkti í 1920 sangin « Sjá tú blánar», har hann gevur boð upp á litirnar í Merkinum, við tað at hann byrjar sangin við hesum orðum: « Sjá tú blánar sum loftið og tú rodnar sum blóð, men hitt hvíta er fossur, brot og vetrarsins ljóð».

Eg vil í dag loyva mær at hugleiða um litirnar í Merkinum, sum eisini kunnu knýtast til tykkara bygd.

Tann reyði liturin í Merkinum, krossurin, umboðar ikki tann reyða brandbilin, men tó nakað annað, sum kann vera við til at hjálpa og stuðla, nevniliga okkara kristna siðaarv, sum millum annað minnir okkum á, at eingin er nokk í sær sjálvum, men at vit øll eiga at koma hvørjum øðrum við, og veita eina hjálpandi hond, har hetta krevst; eins og brandbilurin ikki sær mørk, soleiðis eigur okkara hjálpandi hond heldur ikki at gera tað.

Hetta er eisni nakað, sum tit duga væl her á Skála. Tit hava millum annað eitt sera ríkt átrúnaðarligt og ítróttaligt arbeiðið, har tað sjálvbodna og felagsskapurin er í sentrum, og er hetta nakað, sum tit eiga stórt rós fyri. Tann góði felagsskapurin er eyðmerktur á tann hátt, at man stendur saman um eitt felags mál, og har eingin er nokk í sjálvum sær, men har man bjóðar øðrum við og hjálpist at.

Tit børn og ungu kunnu gjøgnum felagsskapir her í bygdini knýta vinabond, sum kunnu vara alt lívið, og geva hesir felagsskapir tykkum ein møguleika fyri sjálvi at mennast, samstundis sum tit kunnu stuðla menningin hjá tykkara vinum.

Ábyrgdin hjá okkum vaksnu er at stuðla okkara ungdómi og børnum í at søkja teir góðu felagsskapir.

Tann blái liturin í Merkinum leiðir óivað tankarnar hjá flest okkara til sjóvarmálan og havið. Hetta er eisini nakað, sum vit lættliga kunnu seta í samband við Skála, og ikki minst tað virksemi, sum er her í bygdini niðri á havnalagnum.

Tykkara bygd verður á heimasíðuni hjá kommununi m.a. lýst soleiðis « Friðarligt er í fjøruni, tí fjørðurin, sum ber navnið á bygdini, hevur gátt so havaldan kemur ikki inn. Her er Føroya størsta náttúruhavn. Havnarlagið á Skála er væl útbygt og er her landsins størsta skipasmiðja, sum bæði ger nýbygningar og umvælingar».

Hugsi tað eru nógvar familjur, bæði her í bygdini, men eisini úr øðrum bygdum, sum hava notið sera gott av tí lærdómi og virksemi, sum hevur verið og framvegis er á Skála skipasmiðju. Tit hava gjøgnum hetta virksemi ment førleikar bæði hjá bygdafólki og avbygdafólki, og við at gera hetta, so hava tit ikki einans bygt skip, men hava tit á henda hátt eisini verið við til at bygt hetta landið, sum Merkið umboðar, landið Føroyar.

Gjøgnum virksemi og lærdóm seta vit felags mál og flyta vit okkum longur fram á leið. Eisini her kunnu tit skálafólk vera errin av at hava gjørt tykkara stóra íkast, sum bæði tit og grannabygdirnar, ja eg hugsi alt Føroya land hevur notið gott av.

Eftir stendur tann hvíti liturin í Merkinum; hesin kann vera ímyndin av so nógvum. Tað øvugta av tí hvíta er jú tað svarta, tað dapra, tað keðiliga, og er hetta óivað nakað, sum fyllir nógv, kanska í so nógv í okkara hugaheimi, tí vit vera jú merkt av øllum tí vit hoyra og síggja í fjølmiðlum og talgildum pallum, har vit javnan hoyra og lesa um ófrið og kríggj aðra staðnis í heiminum.

Tað hvíta er harafturímóti ímyndin av tí jaliga, tí ljósa, ein ímynd av vónini um eina góða framtíð, ikki bara fyri komandi ættarlið her heima, men eisini úti í stóru verð.

Henda lit finna vit eisni í tykkara bygd. Sum dømi upp á hetta kunnu vit taka tykkum børn og ungu í skúlanum her á Skála.

Tit hava so seint sum fyri bara 2 døgum síðani prógvað hetta, tá tit valdu at seta tíð og orku av, til at vera við til at skapa eina ljósari framtíð fyri onnur. Tit skipaðu fyri einum tiltaki, har tit bjóðaðu gestum inn á skúlan til ein drekkamun og køku, samstundis sum tit skipaðu fyri loppumarknaði til frama fyri virksemi hjá Reyða Krossi.

Eitt frálíkt tiltak, og kann eg ikki nanað enn gerast glaður, tá eg síggi, at eisini tit børn og tit ungu ganga frammarlaga, tá tað kemur til at skapa eina góða framtíð, eisini fyri tey, sum í løtuni bara hóma svørt skíggj á luftini. Blívið endiliga við við hesum.

Søgan um tann reyða brandbilin fekk meg til at minnast á nakað gott, á góðar søgur. Tað er umráðandi at skapa og fortelja tær góðu søgurnar, eins og tað er umráðandi at fjálga um og læra av teim góðu søgunum.

Tit her á Skála eru við til at fortelja og skapa góðar søgur gjøgnum tykkara felagskapir, ítróttafeløg, virksemi og arbeiðspláss, í skúla og har heima. Tit her á Skála eru ein eind, sum tó aftur er partur av eini størri eind, sum verður bundin saman av Merkinum: henda eindin er land okkara Føroyar.

Merkið er tað, sum eyðkennir okkara tjóð og okkum sum føroyingar. Vit nýta hvørt høvið at veitra við okkara vakra flaggi, tað veri seg til stevnur, veitslur ella átøk av ymiskum slag.

Eins og vit eru errin og gleðiliga veitra og vísa Merkið fram hvørja ferð høvið býðst, so vóni eg at vit eisini framhaldandi í felag fara at veitra og vísa fram allar tær góðu dygdir, sum litirnir í Merkinum bera boð um, og sum vit sum tjóð kunnu vera errin av at vera eyðkend fyri.

Góðan flaggdag øll somul.

Góðu lærarar, skúlaleiðarar og nevnd Føroya Lærarafelags. Takk fyri innbjóðingina, og at eg fái høvi til at bera tykkum eina heilsan á aðalfundi tykkara.

Síðsta ár kundu tit hátíðarhalda 125 ára stovningardag felagsins, ja ímyndið tykkum, hvussu nógv samfelagið og skúlin eru broytt síðan Ólavsøkudag í 1898, ja tað var sanniliga heilt afturi í 19 øld! Skúlin og lærarayrkið eru sjálvsagt nógv broytt øll hesu árini, og bara hesi síðstu 25 árini er skúlin nógv broyttur. Tað hevur stóran týdning, at fólkaskúlin er í støðugari menning eisini við atliti at broytingunum í samfelagnum, men hinvegin má fólkaskúlin eisini standa sterkur og ikki verða ov lættur at syfta í eyst og vest uttan mál og mið!

Fólkaskúlin hevur verið og er grundsúlan undir okkara samfelagsmenning, hesi 9 árini skulu vit øll somul ígjøgnum, og hetta er eitt sera tíðandi tíðarskeið í lívi okkara. Í aldrinum 7-17 ár kunnu børn verða sera sárbar og sera ávirkilig, men samstundis kunnu tey verða ómetaliga forvitin og íðin eftir at læra og skilja alt møguligt um náttúruna, um mál, mentan og samfelag, ja um lívið sum heild. Tað liggur á tykkum lærarum og skúlaleiðarum ein stór uppgáva við ómetaliga stórum virði, tí dag og dagliga eru tað júst tit, sum hava møguleika at stimbra, kveikja og halda lív í teirra eldhuga eftir at læra.

Í endamálsorðing fólkaskúlans stendur nevniliga, at, «Fólkaskúlalógin eigur at skapa sovorðin líkindi fyri uppliving, virkishugi og djúp-hugsan, at næmingarnir kunnu menna sína sannkenning, sítt hugflog og hug til at læra, og at teir kunnu venja síni evni til sjálvstøðuga meting, støðutakan og virkan og búnast í treysti til sín sjálvs og til teir møguleikar, sum eru í felagsskapinum» Men fyri at náa á mál og liva upp til hesa frálíku endamálsorðing, so mugu vit hava so góðar umstøður í skúlanum, at vit røkka hvørjum einstakum næmingi og hava nokk av orku og tíð til allar næmingar.

Í hesum sambandi mugu vit hava í huga tær broytingar, sum eru farnar fram í samfelagnum og í skúlanum seinastu árini. Í dag hava vit í skúlanum ikki ein einfaldan veruleika, har ein einsamallur lærari uppi við pultin bara fóðrar stórar flokkar av næmingum við fakligari vitan. Í dagsins skúla er tað ikki nøktandi við einum privatpraktiserandi lærara, sum bert hugsar um fakliga at undirvísa  sínum egnu næmingum í sínum egna flokki í sínum lærugreinum

Tá vit nú politiskt og fyrisitingarliga eru í gongd við at gera tillagingar í fólkaskúlanum, so taka vit støði í broyttu umstøðunum í skúlanum, har málið er at røkka hvørjum einstakum næmingi. Sum eitt fyrsta stig at røkka hesum máli, hava vit lagt lógaruppskot fyri Løgtingið um næmingatal í hvørjum flokki, har hvør einstakur skúli við flokkum á meiri enn 20 næmingar, fær heimild at býta flokkin í tvey, ella at seta inn við tvílæraraskipan.

Henda tillaging er góð og gagnlig fyri fólkaskúlan, men hetta er bert eitt fyrsta stig av mongum á leiðini at menna fólkaskúlan. Tíðin er farin frá privatpraktiserandi læraranum, sum einsamallur hevur staðið við allari ábyrgdini av stórum flokkum av næmingum. Vit hava øll frætt um økjandi mistrivnað, um alskyns krøv til lærarar úr ymsum ættum, um ágang og ja eisini um harðskap. Tann einstaki lærarin skal ikki standa einsamallur við øllum hesum. Fyri at økja um trygdina, trivnaðin og læruúrtøkuna hjá næmingunum krevst samstarv og aftur samstarv.

Mítt næsta stig á leiðini móti yvirskipaða endamálinum um at menna fólkaskúlan er at menna tvílæraraskipanina. Her havi eg greiðar ætlanir um bæði at víðka um og at bøta um góðskuna í tvílæraraskipanini. Eg ynski í minsta lagi at víðka tvílæraraskipanina upp til 6. flokk, har tvílæraraskipanin verður galdandi í flokkum við fleiri enn 12 næmingum.

Harumframt vil eg styrkja um dygdina av tvílæraraskipanini við at menna samlæring / co-teaching. Í hesum sambandi ætli eg innan skipanina við royndar- og menningarvirksemi komandi skúlaár at stuðla eini verkætlan innan samlæring/co-teaching í fólkaskúlanum, har ávísur skúli verður royndarskúli. Her snýr tað seg um at menna lærarasamstarvið og økja um dygdina av samstarvinum, har lærarar í felag samstarva um m.a. at tilrættisleggja, útinna og eftirmeta undirvísingina.

Her er also IKKI talan um ein lærara, sum undirvísir sínum næmingum, í sínum flokki, í síni lærugrein í sínum undirvísingartíma! Tvørturímóti er her talan um ein grundleggjandi hugburð, sum er grundaður á felagsskap og samstarv, og við samlæring er endamálið við inklusjón at skapa trivnað, menning og læring fyri allar næmingarnar í skúlanum.

Tit lærarar, leiðsla og skúli eru Í FELAG SAMAN um eina uppgávu, sum er trivnaður og lærdómur hjá øllum næmingum okkara. Á sama hátt er og skal samlæring og tvílæraraskipanin byggja á samstarv og aftur samstarv. Tað er allarhelst ein orsøk til, at fólk hava lagt til merkis, at bókstavarnir í enska orðinum TEAM kunnu fortelja okkum, at saman í felagsskapi og samstarvi megna vit øll meira: Team «Together Everybody Achieves More.

Flokslæraraarbeiðið er seinastu árini bara blivið meir og meir umfatandi, við fleiri ymiskum uppgávum og stórari ábyrgd. Flokslærarin hevur eina sera týðandi uppgávu í skúlanum, bæði við atliti at trivnaðararbeiðinum í flokkinum, lærarasamstarvi, foreldrasamstarvi og kunning til bæði leiðslu og foreldur. Eitt av mínum aðalmálum er at styrkja um flokslæraran, og hetta skal millum annað gerast við hægri játtan til flokslæraraarbeiðið. Játtanin til flokslæraran er longu økt nakað í míni tíð sum landsstýrismaður, við einum tíma afturat til hvønn næming bæði í 1. flokki og 2. flokki. Ætlanin er at styrkja flokslæraran við enn fleiri tímum, soleiðis at flokslærarin fær nøktandi tíð saman við flokstoyminum at leggja arbeiðið til rættis.

Í 2023 fekk eg sum kunnugt handað álit við tilmælum um broytingar í fólkaskúlalógini, og í hesum áliti eru nøkur frálík tilmæli um, hvussu vit kunnu styrkja fólkaskúlan. Umframt at hava lagt lógaruppskot fram um lægri næmingatal í hvørjum flokki, so havi eg eisini sett ein verkætlanarbólk við umboðum úr Barna- og útbúgvingarmálaráðnum, Undirvísingarstýrinum og Námi at arbeiða víðari við, hvussu vit ítøkiliga kunnu seta í verk nøkur av tilmælunum, sum hava mína hægstu raðfesting.

Miðað verður ímóti at seta hesar broytingar í verk skúlaárið 2026-2027, og her verður talan um eitt endurskoðað undirvísingartímatal við styttri skúladegi, við nýggjum endurskoðaðum tíma- og lærugreinabýti, umframt áðurnevndu raðfesting av tvílæraraskipanini og flokslæraraskipanini.

Eftirútbúgving skal ikki verða slept upp á fjall.

Eftirútbúgving skal ikki verða eftirbátur og sigla sín egna sjógv fleiri bátslongdir eftir...

Eftirútbúgving skal hinvegin hava hægstu raðfesting, og tí hava vit í Barna- og útbúgvingarmálaráðnum saman við Undirvísingarstýrinum, Námi og Námsvísindadeildini tikið stig til arbeiðið at skipa ein nýggjan eftirútbúgvingarleist, sum fatar um allar eftir- og víðariútbúgvingar, ið hava við lærarayrkið at gera.

Nýggja skipanin skal føra við sær, at eftirútbúgvingar og skeiðstilboð verða meira miðvís, beinrakin og samsvarandi tørvinum. Í hesum arbeiði skal eftirútbúgvingartørvurin hjá lærarum og leiðslum í skúlanum lýsast, fokusøki fyri skeið og eftirútbúgvingar skulu ásetast og gerast skal langtíðarætlan fyri skeið og eftirútbúgvingar, herímillum eisini kostnaðarmeting og fígging. Harumframt skal gerast ætlan fyri ráðlegging, fremjing og eftirmeting av skeiðum og eftirútbúgvingum.

Í eini tíð, har samfelagsbroytingar tykjast henda við alsamt økjandi ferð, er tað sera umráðandi, at lærarar støðugt hava møguleika at eftirútbúgva og førleikamenna seg. Hvussu halda tit ein nýútbúgvin lærari í 2024 fer at klára seg í starvinum í 2050, meir enn 25 ár aftaná, uttan nakra eftirútbúgving og førleikamenning??

Serliga innan tøkni og tøknilig amboð fara tað í nærmastu framtíð at henda stórar broytingar bæði innan útbúgving, gransking og arbeiðslív. Viðurkendi professarin og útnevndi vísmaðurin í talgilding í Danmark, Jan Damsgaard, vísti í framløgu síni í Føroyum herfyri á, at vitlíkið er og fer at verða enn meira kollveltandi og slóðbrótandi enn internetið! Og hvussu nógv hevur internetið ikki ávirkað okkara samfelag, arbeiðslív og skúla?! Tøknin er komin fyri at vera, og ein av okkara komandi avbjóðingum, sum vit verða noydd at fyrihalda okkum til er, hvussu vit á mest skynsaman hátt læra okkara næmingar at gagnnýta hesi talgildu amboð og hesa tøkni við skili.

Her mugu vit øll bæði myndugleikar, lærarar og skúlaleiðslur ikki verða bangin og venda blinda eyga til, heldur ikki mugu vit ov bláoygd lata okkum stýra av talgilda heiminum ella hi-tech gigantum. Hinvegin skulu vit finna gylta millumvegin, har tøknin sum amboð verður brúkt í skúlanum, tá tað gevur meining og á ein meiningsfullan hátt, sum í síðsta enda er til gagns menningina hjá næminginum.

Vit mugu ongantíð gloyma, at vitlíkið ikki er veruligt menniskjaligt vit, sjálvt um tað líkist.

Í síni talgildisbúgving skal næmingurin við sínum menniskjaliga viti og skili mennast til at nýta sín sunna kritiska fornuft til at meta um nær, á hvønn hátt og við hvørjum endamáli tøknin kann gagna teirra menning og læring.

Talgild tól, forrit og amboð í skúlanum, sum órógva næmingin og forða honum at hugsavna seg, og sum harvið hava neiliga ávirkan á hansara læring, mugu sjálvsagt ikki verða til ampa fyri næmingin. Tvørturímóti kunnu heldur verða nýtt talgild tól, amboð og forrit, sum leggja upp til, at næmingurin er skapandi, virkin, forvitin og fær høvi at fordjúpa seg.

Tørvur er á at menna KT í støddfrøðiundirvísingini í føroyska fólkaskúlanum, og hetta var víst á í frágreiðingini frá seinastu PISA kanning. Í sambandi við royndar- og menningarvirksemi til komandi skúlaár fyrireika vit nú í samstarvi við Undirvísingarstýrið, Nám og Námsvísindadeildini eina meira umfatandi royndarverkætlan, har bæði førleikamenning, gransking, effektmáting og eftirmeting eru knýtt at. Her fer at verða løgd áherðsla á støddfrøðiligan modelleringsførleika, rokniark og dynamiska geometri.

Sum almennur fólkaskúli skulu vit megna í hóskandi vavi at tillaga okkum til umstøðurnar í nútíðini, samstundis sum vit eru klár at møta framtíðar avbjóðingar á jaligan og konstruktivan hátt. Her at enda hugsi eg um, hvussu nógv jalig menning er farin fram á fólkaskúlaøkinum seinastu 25 árini, fyri ikki at tala um seinastu 125 árini! (Eg haldi ikki, at eg her fari at avdúka mínar ætlanir fyri fólkaskúlan næstu 125 árini). Men mínar ætlanir og vónir næstu 5 árini eru, at vit við at stytta skúladagin, at endurskoða tíma- og lærugreinabýtið, at styrkja flokslæraran, tvílæraraskipanina, lærarasamstarvið og menning av útbúgving og eftirútbúgving av lærarum megna at lyfta fólkaskúlan fram á leið, samstundis sum vit fáa steðgað vaksandi talið av næmingum í serflokkum, eins og vit lofta avbjóðingini við at menna skipanina av undirvísingini í føroyskum sum annaðmál.

Eg ynski tykkum øllum ein avberandi góðan aðalfund og blíðan byr í arbeiði tykkara við vón um eitt mennandi samstarv frameftir.

Takk fyri!

Góðu tit. Góðan morgun og takk fyri, at eg var boðin við.

Nakað, sum mær dámar væl, fyri ikki at siga sera væl, og sum eg veit, at onnur við mær eisini dáma, er bomm og alt tað søta.

Tað verður oftani sagt, at alt arvast. Nú veit eg ikki, um hetta passar heilt, men eitt, sum lættliga arvast, er nokk tann søta tonnin.

Eins og mær dámar væl bommskálina, so síggi eg eisini, at mín eldra abbadóttir, sum í dag er 4 ár, nærum hevur ein radara, tá tað snýr seg um søtt og bomm, og hon ger alt fyri at finna og leita eftir tí. Okkurt sigur mær longu nú, at mín næsta abbadóttir, sum er hálvt ára gomul, óivað eisini fer at spora radaran inn eftir tí søta, tá hennara tíð kemur.

Sum abbi haldi eg tað verða stuttligt at síggja, meðan tað mangan hjá foreldrunum elvir til frustratiónir.

Í hesum tíðum, har vit tosa nógv um heilsu og vælveru, er tað kanska ikki so skynsamt, at dáma tað søta og bommini, og kanska ei heldur so gott at tosa um.

Og tó. Vit skulu kunnu tosa um alt, eisini tað, sum kanska ikki er tað besta, men har ávísar ábøtur kunnu gerast, og soleiðis er við bommskálini, upp á so nógvar mátar.

Nógvar meiningar eru um bommskálina, bæði hvat skal vera í, hvussu nógv skal vera í, og nær tað skal vera lov, at fáa sær eitt bomm.

Sum foreldur hava vit kanska hvør sær havt nógvar ymiskar reglur, tá tað snýr seg um bommskálina, men mon ikke vit øll í ávísan mun hava praktiserað hetta, at øll skulu fáa tað sama og líka nógv. Børnini skuldu hava somu mongd av gummibommbamsum, men ikki nokk við tí, tey skuldu eisini hava somu mongd av hvørjum slagi.

Nógv foreldur hava staðið og brúkt tíð upp á at telja gummibommbamsir, og syrgt fyri, at børnini fingu somu mongd av gummibommbamsum, harundir eisini somu mongd av reyðun, grønun og gulum bamsum. Tey skuldu fáa akkurát tað sama, tí vit vildu, at øll skuldu viðfarast eins.

Hetta millimeturdemokratið, ið er nakað, sum kanska hevur fylgt og forfylgt okkum nógv. Tað, at øll skulu hava júst tað sama, tí so er tørvurin hjá øllum nøktaður.

Millimeturdemokratiið gevur okkum eina kenslu av, at hetta er við til at tryggja rættvísi fyri øll, tí øll fáa jú tað sama.

Men hetta er at skjóta við síðuna av. Øll skulu ikki hava tað sama, tí sannleikin er jú tann, at vit fara bara eins við fólkum, um vit fara ymiskt við teimum.

Hóast øll eru ymisk, og tískil skulu viðfarast ymiskt, so er tað jú eyðsæð, at vit øll hava nøkur rættindi, harundir ikki minst børnini og tey ungu.

Føroyar samtyktu í 1992 altjóða barnarættindasáttmálan, sum inniheldur rættindi, ið øll børn skulu hava. Øll børn, óansæð eginleikar og førleikar.

Hesin sáttmáli minnir okkum á, at øll børn hava somu rættindi og sama virði, og í § 23 er ásett, at um eitt barn hevur eina sálarliga ella kropsliga forðing, so hevur hetta barnið eins rætt til eitt gott lív sum hini. Øll børn, eisini hesi, skulu kenna stoltleika og sjálvsálit, og skulu hava møguleika fyri at vera virkin í samfelagnum, og har tað er neyðugt, hava rætt til serstaka og eyka hjálp.

Yvirskriftin til fakliga dagin í dag, er ”Spenni í og við skúlasamspælinum”, og fara tit at hoyra og umrøða týdningin av, at øll børn, bæði tey við autismu, ella øðrum avbjóðingum, fáa neyðugu hjálp og stimbran til at kunna virka í okkara samfelag. Tit fara í dag at umrøða og hava sjóneyku á, hvussu bæði skúli, stovnar og heim kunnu vera við til at tryggja hetta.

Eingin ivi er um, at ein fortreyt fyri, at hetta skal virka væl er júst samanspælið millum tykkum, sum eru um barnið í tí dagliga; tað veri seg í heiminum, skúlanum ella á stovni. Samanspælið og samstarvið er alt avgerandi fyri tað einstaka barni.

Sum landsstýrismaður í Barna- og úbúgvingarmálráðnum havi eg, saman við øðrum, verið við til at sjósett ”Barnaverkætlanina”; ein verkætlan hvørs aðalmál er at tryggja, at Føroyar skulu vera tað besta landið í heiminum at vaksa upp í; hetta fevnir um øll børn, við og uttan diagnosu, og harnæst óansæð, hvørja diagnosu talan mátti verið um.

Henda verkætlan er í samsvari við yvirskriftina hjá tykkum í dag, tí eisini verkætlanin er tengd at og byggir á samanspæl og samstarv.

Fyri at fara burtur frá millimeturdemokrati og eksklusión, til rættvísi og inklusión krevst, at vit ikki lata okkum stýra av diagnosum, men at vit duga at síggja og fremja kreativar loysnir, sum passa til tað einstaka barnið, og at vit áhaldandi stremba eftir at gera skipanir betur.

Tit, sum eru her í dag umboðandi skúlar, førleikastovur, Sernám, og ikki minst heimini, hava øll tykkara leiklut, tá tað snýr seg um at vera við til at skapa ein tryggan gerandisdag fyri tað einstaka barnið.

Tit í skúlanum og førleikasstovuni duga væl at finna kreativar loysnir til einstaka barnið, og arbeiðið í júst førleikastovuni hevur ment seg sera nógv, síðani hesar vóru settar á stovn í 2011. Tað kann vera, at eftirútbúgving á nøkrum umráðum manglar, men er hetta nakað, sum vónandi og væntandi verður loftað av tí nýggja eftirútbúgvingarleistinum, sum arbeitt verður við í løtuni.

Tit í Sernámi hava sum uppgávu at veita vegleiðing, ráðgeving og neyðugar eygleiðingar av barninum. Tit hava eina servitan, sum er umráðandi at fáa út til tey, sum eru um barnið, ja so nær barninum sum møguligt,soleiðis at tykkara servitan kann vera gangnýtt í tí nærumhvørvi barnið er í.

Og so ikki minst tit, sum varða av sum foreldur. Tit kenna um nakar ta stóru gávu, sum liggur í at vera foreldur, og hava ásannað, at við tí flottasta heitinum og gávuni, sum tað jú er, tá man fær heitið « mamma» ella « pápi», liggur eisini tann mest umráðandi uppgávan. Í teim størstu gávunum liggja oftani tær størstu uppgávurnar, tí jú størri gávan, jú betur vilja vit fara um gávuna. Tit kenna tykkara barn við øllum tí, sum tað rúmar, og júst tit eru ein tann týdningarmiklasta ressoursan hjá barninum. Tað, at tit kunnu fáa neyðuga hjálp, vegleiðing og ráðgeving er umráðandi, og samstarvið við tykkum er altavgerandi.

Eingin kann gera alt, men vit kunnu øll gera okkurt. Vit kunnu øll vera við til at skapa tær góður søgurnar, tað veri seg um foreldraleiklutin, barnagarðin, skúlan og stovnar. Tá vit skapa góðar søgur um hetta, tá er tað barninum at frama, tí stovnar og skúli eru til fyri barnið, og ikki umvent. Tá vit virka saman, so kann barnið fáa bestu fortreytir fyri at skapa sína egnu góðu søgu, sína egnu serstøku lívssøgu.

Í bommskálini liggja gummibommbamsurnar; tær hava ymiskan lit og stødd. Bamsurnar umboða tey amboð, sum øll eiga at hava atgongd til, fyri at kunna fáa lut í tí søta lívinum.

Øll skulu hava atgongd til skálina, men ikki øll skulu hava somu bamsur, tí vit eru jú øll so sera ymisk. Summi hava tørv á fleiri bamsum enn onnur, og summi hava tørv á øðrum bamsum enn hini; óansæð hetta, so eiga vit øll rættin til ein part av tí góða í lívinum, og øll eiga vit at virka fyri eini javnbjóðis atgongd til hetta.

Eg ynski tykkum ein góðan fakligan dag, har tit umframt okkurt søtt og gott til góman kanska eisini fáa vitan um tær bamsur, sum liggja í skálini, og har tit fáa umrøtt, hvussu tit hvør sær kunnu virka fyri javnbjóðis atgongd til hesar.

Takk fyri.

Kære nordiske venner,

Tak for invitationen til at komme her i dag og præsentere sprogdeklarationen. Det har jeg glædet mig til.

Gode sprogkundskaber har stor betydning for, hvordan vi kan udtrykke os. Men sprog er mere end det. Sprog betyder noget for vores selvforståelse og for vores identitet. Som individer og som samfund.
Man siger, at verden bliver mindre. Og vi eksponeres ikke længere bare for det eller de sprog, som tales i vores nærmeste omgivelser.

De fleste møder også fremmede sprog i deres dagligdag. Ikke mindst engelsk. Og de sprog, vi har talt i Norden i mange hundrede år, er under pres.

Det gælder ikke bare de sprog, som få taler som modersmål. Det gælder også de sprog, som heldigvis fortsat er samfundsbærende og officielle rundt om i Norden. Både de ’store’ som dansk og finsk, og de lidt ’mindre’ som for eksempel mit eget sprog, færøsk.

Men engelsk skal ikke have hele skylden. Vores hverdag bliver mere og mere digital. På godt og på ondt. Og det kan være svært for sprog, som ikke så mange taler at følge med i den teknologiske udvikling.

Eftersom alle de sprog som hører hjemme i Norden står over for de samme udfordringer i mere eller mindre grad, er det endnu desto vigtigere, at vi arbejder sammen også om dette område.

Og det er vigtigt at vi kender til hinandens sprog og kulturer. Det betyder noget for mobiliteten. Og for følelsen af et integreret Norden. Det gælder ikke bare de skandinaviske sprog, men også sprog som finsk, islandsk og færøsk.

Undersøgelser har vist, at den skandinaviske sprogforståelse er for nedadgående. Ikke mindst blandt de unge. Og man kan frygte, at det også har betydning for følelsen af et nordisk fællesskab. Det er vigtigt, at vi fortsat arbejder for at sikre, at vi stadig så vidt muligt kan forstå hinanden på vores egne sprog.

Den nuværende sprogdeklaration er fra 2006, og på sprogområdet er der som på andre områder sket en udvikling gennem de næsten 20 år. Det gælder ikke mindst inden for det digitale område og dermed sprogteknologi.

MR-U besluttede derfor at det var tid til at revidere deklarationen. Udviklingen stopper jo ikke her i 2024, og det blev derfor besluttet at ændre deklarationen, så selve deklarationen bliver kort med mål for det nordiske sprogsamarbejde, mens arbejdsspørgsmålene er taget ud.

I stedet skal der implementeres treårige arbejdsprogrammer. På den måde vil det være muligt at fokusere lige netop på de til enhver tid relevante temaer.

Det har været en lang proces og mange interessenter har været inddraget undervejs. Der har også været god dialog med Nordisk Råds udvalg for kundskab og kultur, som er kommet med gode indspil som gerne skulle være reflekteret i den nuværende tekst.

Den 2. maj mødes både de nordiske kulturministre og de nordiske uddannelses- og forskningsministre i Stockholm, hvor det er planen, at den nye deklaration skal underskrives. Det ser jeg frem til og tror på, at et tæt samarbejde mellem uddannelses- og kulturområdet om at styrke vores sprog vil være til gavn for os alle.

Góðu tit

Ein vís kvinna hevur einaferð sagt nakað soleiðis:

«Tey flestu menniskju hava so nógv meira í sær, enn vit kunnu ímynda okkum. Ein samtala kann tí vera so gevandi, tí hon letur okkara oyra upp fyri øllum teimum ljómum, sum eitthvørt menniskja hevur. Nógvar avbjóðingar, sum vit síggja í heiminum í dag, eru kanska eisini úrslit av teimum samtalum, sum ongantíð vóru»

Kvinnan, sum segði hesi orðini, var drotning Margretha í nýggjársrøðu síni í 2003.

Eg eri samdur við hesari útsøgn. Tá eitt menniskja fær møguleika fyri at seta orð á, fyri at samtala, so gerst lívið hjá viðkomandi og teimum, sum lýða á, betri upp á nógvar mátar.

Tað er við málinum, at vit kunnu lata upp fyri øllum teimum ljómum vit hava í okkum; okkara tankum, kenslum, meiningum o.s.fr.

Tað er í samskiftinum vit mennast, læra, og har vit eisini geva rúm fyri hvørjum øðrum.

Í dag verður tosað nógv um rættindi. Tað veri seg innan politiska geiran, tá talan gerst um tilfeingið á sjógvi og landi, men eisini millum manna, tá vit tosa um rættin hjá okkum øllum at virka og liva her í Føroyum.

Tað, at hava rættindi er nakað, sum fyllir nógv í okkara fólkaræðisliga samfelag, men hvussu kann eg gera mær dælt av hesum rættindum, um eg ikki havi eitt mál?

Yvirskriftin í dag er ”Rætturin hjá øllum til eitt mál”.

Eg hugsi, at vit øll, bæði her inni og tey tú møtir á gøtini, taka undir við, at øll eiga henda rættin.

Spurningurin er bara, hvussu vit kunnu tryggja hetta, tá vit vita, at førleikar og umstøður hjá tí einstaka kunnu vera so ymisk.

Í dag er Karlstad-modellið á breddanum. Eitt amboð av fleiri, sum skal hjálpa og stuðla tí einstaku í málmenningini.

Grundtankin í Karlstad er millum annað, at málavbjóðingar eru «unik», eins og menniskju eru unik. Hetta er eitt gott útgangsstøði at hava, tí eingin er jú líka, heldur ikki tey, sum kanska hava máltrupulleikar.

Um eitt barn ikki fær samskift, so kann hetta elva til stóra ørkymlan hjá bæði barninum og teimum, sum eru um barnið í gerandisdegnum. Manglandi samskifti og mál skapar órógv innaní hjá barninum, og til síðst kann tað flóta yvir. Tað, ikki at kunna seta orð á og verða skiltur, er fyri mær eitt tað mest frusterandi fyribridgi, sum er.

Eg starvaðist sjálvur á einum stovni, har tað var eitt barn, sum hevði trupult við at samskifta. Úrslitið varð mangan, at ístaðin fyri orð, brúkti barnið ein sera ógvusligan atburð, har borð vóru koppað, stólar kastað og annað tílíkt.

Ein dagin eftir eina ógvusliga støðu rann barnið inn á kamarið og læsti hurðina.

Vit starvsfólk vistu ikki, hvat tað var sum bagdi, tí tað var einki serligt á skrá henda dagin. Fyri okkum tyktist tað bara sum at tað var ein vanligur gerandisdagur inni í køkinum, har børn og starvsfólk sótu og ótu, inntil barnið reageraði ógvusligt við tí útsliti, at hann, eftir at hava kastað stólar, rann inn á kamar sítt.

Vit vistu ikki, hvat vit skuldu gera; vit tosaðu saman og valdu síðani at leggja ein lepa inn undir hurðina til barnið, har vit høvdu skrivað

» Er tað nakað, vit kunnu gera fyri teg? ».

Ein løta gekk, og ein lepi kom út aftur, har tað stóð:

»Orki ikki larm».

Tað var also ikki meira enn tað; barnið orkaði ikki tann larmin, sum var í køkinum, og reageraði ógvusligt, tí barnið ikki dugdi at seta orð á. Eftir at vit høvdu lagt dempara á úti í køkinum, kom barnið útaftur, og var saman við hinum og át.

Í hesum førinum var tað so ein lítil lepi og nøkur heilt fá orð, sum gjørdu allan munin.

Eitt orðatak sigur « Hvør fuglur letur við sínum nevi».

Okkara ábyrgd er at tryggja, at einhvør fuglur fær møguleika til at láta. Vit mugu sum samfelag áhaldandi virka fyri, at eisini tey, sum kanska hava tað torført við málinum, fáa neyðugu hjálpina, tí sum yvirskriftin til dagin í dag sigur, so hava øll rætt til eitt mál.

Málið er umráðandi; um vit ikki hava eitt mál, so verða vit isolerað, og er hetta sera ávarsligt, tí sum menniskju egna vit okkum ikki væl til isolatión.

Ein tann tyngsta straffin innan straffirættin er isolatión, og tað er rættuliga sigandi.

Drotning Margretha vísti á, at vit hava øll nógvan ljóm í okkum. Ímynda tær, at vit øll hava okkara leiklut í einari veldigari symfoni, so hugsi eg vit eisini duga at síggja, at ljómurin verður góður, tá øll kunnu gera sítt íkast.

Tað samfelag, sum tryggjar øllum rætt til eitt mál, er eitt ríkt samfelag, og er hetta eisini nakað, sum eg sum landsstýrismaður til eina og hvørja tíð vil arbeiða fyri.

Eg ynski tykkum eina góða stevnu.

Røða á ráðstevnu – á Móðurmálsdegnum í Varpinum

í Klaksvík – 25. mars 2024

Góðu tit

Hoyrdi frá einari ungari gentu her í vikuskiftinum; hon hevur búð í Danmark í skjótt 2 ár, har hon hevur gingið í skúla og kemur heim aftur til klettarnar komandi summar fyri at byrja á miðnámi.

Hon hugleiddi um mál og málbrúk og segði, at tað føroyska málið er so vakurt, ja tað allarvakrasta, ”men” legði hon afturat”, um vit ikki ansa eftir, so stendur tað fyri falli”. Gentan er bert 16 ár.

Eg gjørdist eitt sindur bilsin og keddur, tá eg hoyrdi hetta, tí ber hetta boð um nakað gott, tá ein 16 ára gomul genta málber seg soleiðis um mál okkara?

Eftir eg hevði hugsað meg um, so er svarið : ja.

Tí tað er faktisk gott, at okkara komandi ættarlið eisini sær týdningin av, at vit ansa og verja um okkara mál.

Tað er nevniliga ikki ein sjalvfylgja, at føroyingar tosa føroyskt.

Tað eru nógvar rembingar, eisini hvat máli og málbrúki viðvíkur, bæði her heima hjá okkum eins og í londunum rundan um okkum.

Vit síggja, hvussu innrásin av fremmandamáli, serliga enskt, ger um seg, og hevur hetta við sær, at ungdómurin í dag mangan tekur til á bæði føroyskum og enskum í einum og sama setningi, og kanska vit eldru eisini hava lyndi til at gera tað sama av og á.

Rembingar kunnu tó eisini hava nakað gott við sær, tí tað noyðir okkum til at taka støðu til eitthvørt. Tá vit síggja, hvussu nýggj orð vera tilvirkað og brúkt uttanlands, so vita vit eisini, at vit mugu taka støðu til hetta her heima, og fáa okkara egnu orð, sum lofta ta menning, sum fer fram úti í samfelagnum. Tá vit gera hetta, ja so gerst tað føroyska málið eisini ríkari, tí tað legst afturat.

Ársins orð í 2023 var orðið « vitlíki», sum er føroyska orðið fyri Artificial Intelligence, AI. Hetta orðið haldi eg ber boð um, at vit í Føroyum duga væl at møta framtíðini eisini hvat máli viðvíkur, og vísir, at vit hava evni og hegni at tilevna okkara egnu orð, sum fevna um ta altjóðu menning, sum fer fram, og sum eisini ávirkar her heima hjá okkum.

Tað, sum er gleðiligt við teimum nýggjum orðunum, er, at flest okkara hava tað lætt við at taka tað til okkum, og eitt nú orðið «vitlíki» verður nógv brúkt, eisini av teimum ungu í dag.

Sum landsstýrismaður haldi eg eisini, at júst orðið «vitlíki» er so sera týðandi, tí hetta fevnir um eitt fyribrigdi, sum komandi ættarlið fer at brúka nógv, eisini í sínum gerandisdegi. Tískil er tað so umráðandi, at vit av fyrstantíð hava eitt orð fyri hetta fyribrigdi, eitt heiti, sum bæði er lætt og beinrakið.

Eg eri samd við tí ungu gentuni, tá hon sigur, at málið hjá okkum er vakurt, ja tað vakrasta, og eg eri sum sagt eisini fegin um, at okkara komandi ættarlið er so mikið árvakið, at tey síggja vandarnar, sum kunnu standast av, um vit ikki verja um okkara mál.

Innan mítt øki, sum er børn og útbúgving, verður nógv tosað um trivnað. Ein fortreyt fyri góðum trivnaði er sambandið, tú hevur við tey, tú ert saman við. Har tað er eitt gott og mennandi nærband, har er góður gróðrarbotnur fyri trivnaði.

Soleiðis er tað eisini vit okkara móðurmáli. Tað, at vit hava trúgvar og góðar málvinir, sum dagurin í dag og henda løtan ber boð um, vísir okkum, at tað føroyska málið hevur góðan gróðrarbotn fyri trivnaði.

Tað vit í kvøld eru saman um, er ikki bara eitt mál , men okkara móðurmál, og er eitt móðurmál jú nakað heilt heilt serstakt.

Sjálvur haldi eg, at júst heitið «móðurmál» er fjálgt, tí tað leiðir okkum til orðið « móðir», hon sum føðir, er um og uppalir.

Soleiðis er tað eisini við okkara máli; vit læra tað frá barnsbeini av, og tað fylgir okkum gjøgnum lívið og er við til at menna og tilevna okkum.

Tó er tað nakað serstakt tvíeggjað við júst móðurmálinum, tí sjálvt um tað er við frá barnsbeini av, og er við til at tilevna og menna okkum, so gongur tað eisini øvugtan veg. Vit eru jú eisini við til at menna og tilevna okkara móðurmál, sum orðið «vitlíki» eisini ber boð um.

Móðurmálið og eg, vit ganga hond í hond, og fylgjast og mennast saman. Meðan hon ansaði okkum væl, tá vit vóru lítil, er tað latið mær og tær upp í hendur at ansa henni væl, nú vit eru vorðin eldri, og rákið kemur uttanífrá.

Tann unga gentan ber boð um, at okkara ungdómur er tilvitaður um ta vakra í málinum, men eisini um ta ábyrgd, sum hvílir á okkum øllum; eins og hon, so vilja vit gera okkara til, at okkara móðir framvegis hevur tað gott, og hóast høgan aldur, fær eina áhaldandi menning.

Sum tjóð eru vit í alheimshøpi ikki stór, og vit teljast kanska ikki so mong, og júst tí er tað so umráðandi, at vit føroyingar saman sláa ring um okkara móðurmál, tí hetta er okkara ábyrgd, eingin annar ger tað fyri okkum.

Her til seinast vil eg ynskja okkum øllum hjartaliga til lukku við stavsetingarorðabókini, sum er løgd fram í dag, - og eitt gott kvøld víðari. Takk fyri, at tit seta sjóneykuna á týdningin av at vara um okkara dýrgrip, okkara móðurmál.

Røða á ráðstevnu á Fróðskaparsetri Føroya tann 22. mars 2024 um Føroyskt sum annaðmál

Góðu tit

Ein nýggjur prestur skuldi taka við embæti í einari sókn; áðrenn hann skuldi hava sína fyrstu prædiku, spurdi hann kirkjuráðið, hvussu leingi ein prædika vanliga plagdi at vara.

Ein av kirkjuráðsliminum svaraði og segði, at hetta var upp til prest, men aftaná 20. min bleiv eingin frelstur...... so eg skal bara gera heilt skjótt av her.

Um eg nú spurdi, hvør tykkara er høvundur, so veit eg ikki, hvussu nógv av tykkum høvdu sagt ja; men neyvan hevði tað verið øll.

Men tá man hugsar um tað, so eru vit jú øll høvundar, tí vit skriva søgu hvønn dag í okkara egna lívi.

Harnæst eru vit jú eisini ein slags hjálparhøvundar, tá tað kemur til søguna hjá teimum, sum vit hava samband við gjøgnum dagin, við tað, at alt tað vit siga og gera, jú eisini ávirkar teirra søgu.

Vit eru øll høvundar í okkara egna lívi, tí vit virka og viðvirka í okkara deiliga samfelag.

Tó er samfelagið so nógv broytt tey seinastu árini, at møguleikin hjá øllum, sum búgva her í Føroyum til júst at virka og viðvirka er avmarkaður, tí tey frá byrjan av, ikki kunnu samskifta á sama máli sum vit; fyri tey er tað føroyska málið nakað ókent, men tó so sera neyðugt.

Fyri hesi kann tað gerast torført at skriva eina góða søgu gjøgnum dagin, tí málið er ein forðan; hetta er nakað, sum vit sum samfelag eiga at gera nakað við, og tað eru vit eisini í ferð við at gera, tí Føroyskt sum annaðmál er sanniliga eitt evni, sum upp á so nógvar mátar er komið meira týðuligt á breddan.

Í dag hava tit á Setrinum tikið stig til hesa ráðstevnu, og takk fyri tað. Tað er ikki meir enn ein góður mánaði síðani, tann 9. februar, at eitt slag av nýggjari søgu varð skrivað, tá 20 lesandi fingu prógv á bachelor og masterstigi í Føroyskum sum annaðmál. Tað, at vit hava úbúgvin fólk innan økið, er nakað at gleðast yvir, og eiga vit at stremba eftir, at fakligheitin innan hetta øki, eisini verður í áhaldandi menning.

Afturat hesum er at siga, at fyri bara tveimum døgum síðani varð ein nýggj løgtingslóg um Føroyskt um annaðmál til 1. viðgerð í Løgtinginum, hvørs endamál er at gera tað møguligt og smidligt fyri øll, sum ikki hava føroyskt sum sítt móðurmál, at fáa undirvísing og útbúgving í hesum. Lógin skal virka fyri einari góðari inklusión hjá teimum, sum velja Føroyar til, tí tað skylda vit tilflytarunum og okkum sjálvum.

Alt hetta vísir, at vit ikki sita hendur í favn, men at vit sum einstaklingar og samfelag eru sinnað at gera nakað við hetta fyribrigdi, soleiðis at øllum gerst eitt gott lív laga í Føroyum.

Orðafelli sigur, ” Blindur er bókleysur maður”. Nógv kann sigast um hetta orðafelli, men tað er givið, at atgongdin til bøkurnar og til málið, og harvið samskifti, er ein fortreyt fyri at kunna virka og viðvirka á fullgóðan hátt.

Tey, sum flyta til Føroya, kunnu hava tað torskilt við tí málsligu sjónini, og eru í fyrstani blind, tí tey kenna ikki málið. Tó ber til at hjálpa teimum við at fáa eina góða sjón, eina málsliga sjón um vit kunnu kalla tað so, soleiðis at tey læra føroyska málið, og harvið kunnu virka og viðvirka á sama støði, sum øll onnur.

Hugsi, at vit øll ynskja hetta, og tað er gleðiligt at síggja, at so mong eru savnað saman her í dag til hesa ráðstevnu, og harvið vísa áhuga fyri hesum evninum.

Eg ynski tykkum eina góða ráðstevnu, og velji at takka fyri nú, áðrenn 20 min. eru farnir.

Góðu øll somul,

Á sjónum hevur alstóran týdning at seta røttu kósina. Og soleiðis er eisini, tá tað ræður um okkara maritimu útbúgvingar og okkara útbúgvingarskipan sum heild.

Á hesi ráðstevnuni spyrja vit - “Eru Føroyar ein sjóvinnutjóð um 20 ár?” Og mítt svar upp á henda spurning er, at ríkir møguleikar eru fyri tí. Tí hóast vit eru ein lítil tjóð, so eru Føroyar í maritimum høpi í veruleikanum ein risastór tjóð. Ikki minst tá hugsað verður um Arktis og møguleikarnar hjá Føroyum at gerast ein tænastumiðdepil í Arktis, og fara hesir møguleikar bert at økjast komandi árini. Umdømi hjá føroyskum sjófólkum er eisini í heimsklassa, og eru okkara sjófólk nógv eftirspurd kring allan heim. Tá hetta er sagt, so eiga vit samstundis at tryggja okkum, at okkara sjóvinnuútbúgvingar eru eftirspurdar millum okkara ungu, og at útbúgvingarnar altíð eru dagførdar.

Sjálvur var eg til skips í nakrar summarferiur aftaná fólkaskúlan, meðan eg gekk í student. Tað var við trolarunum Føroyingur, tá heimahoyrandi í Haldórsvík, og Ólavur Hvíta og Saturn, heimahoyrandi í Syðrugøtu. Og hóast hetta ikki gjørdist mín yrkisleið, so vildi eg ikki verið hesar royndir fyri uttan. Umborð á hesum trolarum var ein serlig mentan og ikki minst, serliga fyri eitt ungt menniskja er vert at nevna, at eitt serstakt samanhald tók seg upp millum tey ungu, sum vóru umborð hesar summarferiur. Tað ber til at siga, at túrarnir til skips í summarfrítíðini av sonnum vóru við til at víðka um mín sjónarring og økja um mína tilvitan um lívið á sjónum.

Men vitanin og áhugin fyri sjónum og sjómansskapi er tíverri ikki sjálvsagdur millum okkara ungu longur, og tí hevur tað stóran týdning, at vit arbeiða fyri at varpa ljós á møguleikarnar á maritimu útbúgvingarleiðini. Tí fegnist eg eisini um sjóvinnubreytina á Nám X, ið síðani 2010 hevur verið væl umtókt og gevur teimum ungu møguleika fyri at ogna sær eina grundvitan um sjólívið. Á sjóvinnubreytini fáa næmingar trygdarskeið, ið er krav fyri at mynstra umframt frítíðarsiglara- og speedbátaprógv. Og hugsi eg, at til ber at menna maritima økið meiri bæði í fólkaskúla og á miðnámi.

Men skulu vit kveikja áhugan hjá teimum ungu fyri sjóvinnu, røkka vit hesum máli best við støðugt at menna maritimu útbúgvingarnar, soleiðis at tey, sum taka útbúgvingarnar, fáa førleikar, sum eru neyðugir fyri at klára seg í 21. øld. Tað hevur tí týdning støðugt at endurskoða innihald og bygnað. Og sjóvinnuútbúgvingar eru tí høgt raðfestar hjá hesi samgonguni og síggjast eisini aftur í samgonguskjalinum.

Sum landsstýrismaður havi eg í fyrstu atløgu valt at endurskoða aspirantskipanina og skipsatstøðingsútbúgvingina. Og í løtuni sita tveir arbeiðsbólkar við hesum endurskoðanum.

Hugsa vit um aspirantskipanina, so hugsavna vit okkum um at gera hana betri og meiri “attraktiva” at velja fyri okkara ungu fólk. Høvuðendasmálið er at viðgera treytirnar hjá aspirantum. Vit vita, at tað valdar ein ávís misnøgd - eitt nú um upplæringina umborð og um fíggjarligu umstøðurnar, meðan ein tekur hesa útbúgving. Og samstundis vita vit, at vinnan eisini hevur ynskir um, at næmingar verða tættari knýttir at einstøku reiðaríunum, og soleiðis kann vinnan eisini koma at kenna størri ognarskap fyri skipanini.

Tá tað ræður um skipsatstøðingsútbúgvingina, er tað útbúgvingin sjálv, ið verður endurskoðað. Bæði í mun til eftirspurningin í vinnuni og í mun til altjóða krøv. Stórt trot er á føroyskum, fultiknum dekkarum, og er tørvur á at gera okkurt við hetta álvarsmál. Ymsir møguleikar verða viðgjørdir í arbeiðsbólkinum, eitt nú møguleikin fyri at snikka saman styttri útbúgvingarleist fyri tey, ið ynskja at verða dekkarar – útbúgvingin verður av summum hildin at vera ov long. Her hevði t.d. borið til at gjørt útbúgvingina modulbaseraða, soleiðis at tú fært júst teir førleikar, tær tørvar upp á styttri tíð.

Og fyri stuttum var eisini nýtt Maritimt Útbúgvingarráð sett. Maritima Útbúgvingarráðið ráðgevur landsstýrismanninum innan sjóvinnuútbúgvingarnar og kann eisini av sínum eintingum taka upp mál, sum tað heldur hava týdning. Ráðið hevur eina breiða umboðan frá vinnufeløgunum, eins væl og serkønum á økinum. Ráðið skal verða við til at framtíðartryggja maritimu útbúgvingarnar. Tí fleiri høvd hugsa betri enn eitt.

Og tað er dagurin í dag eisini eitt dømi um. Og fáa vit á ráðstevnuni í dag fleiri væl skikkað boð upp á, hvør kósin eigur at verða fyri okkara sjóvinnuútbúgvingar, og hvussu vit økja um tilgongdina til maritimu útbúgvingarnar. Vit fara eitt nú at hoyra um sjóvinnu sum breyt á miðnámi í Danmark, og um, hvussu hetta kann verða við til at kveikja áhugan millum ung fyri sjónum, og um tøkni og grøna umskifti á maritima økinum. Alt hetta kann geva okkum íblástur til at menna okkara samfelag á hesum týdningarmikla øki.

At enda haldi eg, at tað hevur týdning at vísa á, at vit ofta eru góð til at peika á trupulleikarnar, men kanska ov vánalig til at hugsavna okkum um at finna loysnirnar. Politikkarar loysa ongar trupulleikar sjálvir, men hava tørv á tykkum, ið hava djúptøkna vitan á einum øki at finna loysnirnar. Vit eiga tí í størri mun at reka vitanargrundaðan politikk og at fáa fram í ljósmála bestu loysnirnar, heldur enn bert at dyrka trupulleikarnar og ósemjurnar.

Men at seta røttu kósina tekur tíð og krevur, at vit vita, hvør leiðin er.

Tí vit lyfta best og seta best kós í felag.

Takk fyri!

Røða hjá landsstýrismanninum til SkúlaFM 2024 finaluna í Varpinum - 23. februar 2024

Góðu næmingar, góðu lærarar og góðu tit øll úr Íverksetarahúsinum og øll tit, sum so ella so hava stuðlað og samskipað hetta megnar tiltak.

Eg eri sera spentur at síggja hugskotini, sum verða løgd fram í dag, og eg eri takksamur fyri tykkum ungu: At tit eru so røsk og so djørv.

Tað er ómetaliga gleðiligt at síggja, at tit hugsa so kreativt og ikki minst, at tit tora at koma við veruligum boðum uppá, hvussu tykkara hugskot kunnu gerast til veruleika.

Eitt er at hugsa stórar tankar og hava stórar dreymar, men at gera hesar dreymar og hugskot til veruleika, her liggur tað veruliga dirvi, arbeiði og dugnaskapur. Og hetta áhaldni, ágrýtni og hegni hava tit av sonnum prógvað, at tit hava, nú tit øll eru komin her til FM-finaluna í dag.

Tað er ómetaliga týdningarmikið fyri okkara framtíðar samfelag, at tit ungu tora at hugsa nýggjar tankar, og at tit trúgva uppá, at tit kunnu gera ein mun. Tað lættasta er bara at fylgja streyminum, at gera sum øll hini og ganga í takt. Hetta er eisini ofta tað tryggasta og ’behageligasta’ at gera. Tá fáa tit ofta viðurkenning, tí tá makka tit rætt og gera tað, sum verður væntað av tykkum. Við vanahugsan gera vit ofta, sum vit plaga, og loysa okkara avbjóðingar á sama hátt, sum vit altíð hava gjørt, sjálvt um kanska tørvur er á nýggjum loysnum.

Tí hevur tað so stóran týdning, at tit tora at hugsa øðrvísi, at tit vága tykkum at frambera slóðbrótandi tankar og at ganga nýggjar leiðir. Tit sum fylgja við í miðlunum, hava kanska hoyrt teir klóku búskaparfrøðingarnir tosa so fínt um fíggjarligt haldføri. Men í framtíðini kunnu júst tit verða við til at skapa nýggjar fyritøkur, nýtt vinnulív og nýskapandi arbeiðspláss, sum kunnu veita og forvinna meira pening til landið.

Í dag fara tit at framleggja úrslitið av tykkara arbeiði. Eg eri vísur í, at tit hava lært so ómetaliga nógv meir enn tað, sum kemur til sjóndar í dag. Eg trúgvi tykkara lærutilgongd í sambandi við hetta arbeiði, er so nógv meira enn tann vøran og tann fyritøkan, tit í dag fara at presentera. Eg ímyndi mær, at tit hava lært, at íverksetan snýr seg um so nógv meira, enn bara at byrja eina fyritøku og at forvinna pengar.

Íverksetan snýr seg eisini um at varnast avbjóðingar, tørv og trupulleikar. Onkuntíð munnu tit hava hugsað henda tanka: Hvørjar møguligar loysnir er til henda trupulleika, og hvussu kann eg verða við til at loysa hetta? Ongin náttúrulóg sigur, at tær loysnirnar vit hava í dag eru tær røttu, og tí mugu vit altíð tora at seta spurningin til okkum sjálvi og til hvønn annan, um tað eru aðrar og møguligar betri loysnir til ta avbjóðing, vit standa yvirfyri?

Fyri at finna nýggjar, øðrvísi og kreativar loysnir, mugu vit ofta tora at bjóða av okkara vanahugsan, bróta núverandi mørk og at yvirvinna forðingar. Tá kanst tú hoyra onnur siga: «Áhh, droppa hatta har, hatta er totalt offside og langt úti»

Men um tit fult og heilt trúgva upp á nakað innast inni og eru sannførd, ja so snýr tað seg um at taka initiativ, halda fast og at føra tað út í lívið.

Steve Jobs, stovnarin av Apple, sum framleiðir Iphone og Ipad, tá hann upprunaliga segði við síni starvsfólk, at hann vildi hava Apple at menna eina telefon við nertiskýggja (touchscreen). Tá søgdu fleiri av hansara starvsfólkum við hann, at hetta var ómøguligt og tíverri ikki lat seg gera. Men Steve Jobs helt fast við sína hugsan, og avleiðingarnar av hesum hava vit síðan verið vitni til!

So hugsa tit kanska, jamen hann var amerikanari, og eg eri bara ein ungur føroyingur her í lítlu Føroyum. Men vit føroyingar hava bæði fyrr og í seinastuni prógvað, at vit kunnu so ómetaliga nógv innan nógv ymisk øki bæði mentan, film, tónleik, ítrótt og ja eisini innan íverksetan. Eitt feskt dømi innan ítrótt er manslandsliðið í hondbólti.

Eitt dømi innan íverksetan er føroyingurin Heini Zachariasen, sum í 2010 stovnaði eina heilt nýggja app, sum síðan er ‘downloada’ (tikin niður) meir enn 60 mió. ferð, hevur vunnið nógvar prísir, og sum í dag hevur fleiri enn 60 mió. brúkarar. Hansara fyritøka hevur í dag eina árliga inntøku á 67 mió. $, sum svarar til góðar 462 mió. kr.

Møguliga fara nøkur av tykkum í framtíðini at stovna fyritøku, sum fer at nøkta ávísar tørvir í samfelagnum, samstundis sum tit fara at skapa arbeiðspláss til nógv fólk, sum øll koma at forvinna pengar til lívsins uppihald. Tit kunnu í framtíðini verða við til at bróta mørk, bróta upp úr nýggjum og til at skapa nýggjar mátar at loysa trupulleikar uppá, og hervið verða við til at menna okkara samfelag fram á leið...

Men tað er eisini umráðandi hjá tykkum at minnast til, at nýskapan og íverksetan ikki bara snýr seg um stórar uppfinningar ella tøknilig frambrot. Íverksetan kann nevnliga eisini snúgva seg um smáar broytingar, sum kunnu lætta um í okkara gerandisdegi.

Tað kann t.d. verða at byrja eina nýggja endurnýtsluskipan í tykkara skúla, at samskipa eina nýggja peningainnsavnan til eitt vælgerandi endamál, ella at menna hjálpiamboð til fólk við serligum tørvi. Minnist bara til, at øll tykkara íkast til onnur og til felagsskapin gera mun, og at allur bati bøtir.

At enda vil eg takka tykkum lærarum fyri tykkara íkast við at stimbra, kveikja og stuðla tykkara næmingum. Takk til Íverksetarahúsið og takk til tykkum øll, sum hava fyrireikað og samskipað hetta megnar tiltak!

Lat okkum saman skapa eina mentan, har nýhugsan, nýskapan og íverksetan fær líkindi at blóma.

Lat okkum somuleiðis stimbra okkara næmingar í at fylgja og fullføra sínar dreymar.

Til tykkum næmingar vil eg siga, at eg gleði meg til tykkara framløgur, tykkara fjølbroyttu verkætlanir boða í øllum førum frá góðum.Takk fyri!

20 prógv vórðu handað í Kongshøll á Fróðskaparsetrinum til fólk, sum hava lisið Føroyskt sum annaðmál á Føroyamálsdeildini.

Her kann røða landsstýrismansins lesast:

Góðu tit

« Man vinnur ikki silvur, men man tapir gullið”; soleiðis verður mangan tikið til, kanska mest innan ítróttaheimin.

Ert tú nr. 2 í rekkjuni, so ert tú eitt stig aftanfyri nakað, sum var betri, og sjáldan er hetta nakað, sum hugar okkum væl, tí tað var jú gullið, man strembaði eftir.

Nú ivast tit óiva í, hví eg velji at byrja hesa heilsan við silvur og gull, ítróttafilosofi, og tað at vera næst í rekkjuni ístaðin fyri tað fyrsta.

Orsøkin til hetta skal síggjast í tí síðsta orðinum á heitinum í útbúgvingini hjá tykkum, sum er » annaðmál». ( Føroyskt sum annaðmál)

Í fyrstu syftu, kann hetta kanska tykjast sum nakað sekundært; ikki tað fyrsta, men tað, sum er næst í rekkjuni…. Og tað er tað eisini.

Tó, her er talan um silvur, sum er meir enn gull vert.

Silvurið her, ella annaðmálið, sum í hesum førinum er Føroyskt, er jú tað næsta málið hjá teimum næmingum, sum tit skulu undirvísa, men hetta annaðmálið er tó tað, sum vil beina leið til nakað, sum er meir enn gull vert, bæði fyri næmingin og samfelagið sum heild.

Við at kunna geva frálæru í føroyskum sum annaðmál, eru tit við til at betra um trivnaðin hjá teimum, sum hava valt Føroyar til. Hesi, sum koma ymsastaðni frá í heiminum, fáa við tí føroyska málinum møguleika at geva og viðvirka í okkara samfelag á javnbjóðis føti, sum vit onnur, sum fingu føroyskt sum sítt móðurmál.

Vit fingu jú øll eitt mál í vøggugávu; hjá summun var tað føroyskt, hjá øðrum eitt annað mál, og tað, sum vit í Føroyum fingu í vøggugávu, vilja vit fegin deila við onnur.

Tit hava valt at taka eina útbúgving, sum á serligan hátt brynjar tykkum til at geva frálæru í føroyskum sum annaðmál.

Síðani summarið 2021 hava tit trúliga møtt upp til undirvísing, bæði gerandisdagar, eins væl og í vikuskiftunum, tá tit hava havt vitjan av útlendskum gestalærarum. Hetta ber boð um, at hetta er nakað tit veruliga vilja, og takk fyri tað.

Eg gleðist yvir at síggja ta breidd, sum tit umboða, bæði hvat skúlar og økir viðvíkur. Tit umboða økið frá Suðuroy til Klaksvíkar, og hvat skúlum viðvíkur, so eru bæði kvøldskúlin, Tekniski skúlin, fólka-  og miðnámsskúli, umframt NÁM umboðað í tykkara hópi; hetta er gleðiligt og gott.

Málið og beinleiðis samskifti millum manna hevur og fer altíð at vera ein sera týðandi partur fyri okkara samfelag sum heild, hóast vit mugu ásanna, at tøknin eisini gevur nógvar møguleikar, hvat samskifti viðvíkur.

Eitt nú sóu vit fyri  tveimum døgum síðani, at veðurforsøgnin í Føroyum varð lisin upp á týskum, fronskum, sponskum, ukrainskum og kinesiskum. Fyri nógv av okkum var tað heilt løgið at síggja okkara veðurmann standa og tosa øll hesi ymisku fremmandamálini.

Summi hildu tað vera gott undirhald, onnur fóru at undrast, meðan aftur nøkur fóru at øtast, tí tað sá so ótrúliga veruligt út.

Man kann reisa tann spurningin, um framkomna tøknin, sum eisini mennist alla tíðina, fer at hava tað við sær, at okkum ikki nýtist at læra mál á sama hátt sum fyrr.

Her er svarið avgjørt ja, tí kanska kann tøknin nógv, men tøknin kann ikki alt.

Tøknin kann ikki skapa neyðugt forstáilsi fyri málinum, og tøknin skapar í sjálvum sær ikki samband millum tann einstaka og nærumhvørvið. Um ein bara kann samskifta við at brúka talgildar miðlar, tað veri seg vitlíki, Duolingo ella nakað heilt annað, so er hetta í sjálvum sær ikki ein trygd fyri, at tú kemur at trívast og mennast. Tøknin kann vera eitt amboð í frálæruni, men kann ikki einsamalt standa fyri frálæruni.

Rithøvundurin Thornton Wilder, hevur einaferð sagt tað soleiðis: « Tann sum lærir eitt fremmandamál, heilsar vakurt uppá eina aðra tjóð.»

Tey, sum flyta til Føroya, ynskja at heilsa upp á okkara tjóð, og tey hava øll eitt ynski um at koma at trívast og mennast.

Vit deila hetta ynski við teimum, og tískil mugu vit eisini alla tíðina virka fyri, at tey fáa tey neyðugu amboðini til hetta, og her er eitt tað týdnigarmiklasta amboðið okkara mál og mentan.

Hjartaliga til lukku nú tit eru komin á mál við hesari útbúgving, og takk fyri at tit hava valt at virka fyri, at tey, sum koma til okkara oyggjar fáa høvi til at heilsa uppá okkara tjóð, og gerast ein partur av henni.

Góðan morgun og hjartaliga vælkomin øll somul, ið virka innan SSP- arbeiðið

Ætlar tú at ganga skjótt, so skalt tú ganga einsamallur, men ætlar tú at ganga langt, so skalt tú fylgjast við øðrum, soleiðis ljóðar eitt gamalt afrikanskt orðatak.

SSP fatar fyrst og fremst um samstarv, har øll, ið virka innan SSP-økið, ráðleggja og skipa arbeiðið saman við øðrum. Samstarvið er galdandi bæði fyri tykkum øll, sum í  tykkara dagliga yrki arbeiða innan SSP-økið og okkum í leiðslubólki og starvsnevnd. Samstarv er grundarlagið undir SSP-skipanini. Í felag at slóða fyri, seta mál, virka, ráðgeva og fyribyrgja. Hetta er fortreytin, so vit í felag náa so langt sum til ber í arbeiðinum at veita børnum og ungdómi okkara førleikar at megna ymisk val, avbjóðingar, og at velja tey mennandi virðini.

Høvuðsendamálið hjá SSP er at virka fyribyrgjandi við denti á trivnað, har vit fremja átøk, sum minka um tey fyribrigdi, ið elva til kriminalitet og skaðandi atburð millum børn og ung. Harumframt sum fyribyrgjandi átøk at leggja áherðslu á trivnað og góðar felagskapir. SSP er samstarv millum skúla, sosialar myndugleikar og politi og fatar um børn og ung í aldrinum frá 0 og til og við 17 ár.

Politiskt eru bygnaðarligar broyting gjørdar innan økið, tá ið nývalda landsstýri fyri einum góðum ári síðani setti sær fyri at savna stóran part av barna- og ungdómsøkinum í einum ráði, Barna- og útbúgvingarmálaráðnum. Tað er tí sami landssstýrimaður, sum umsitur skúlaverkið, dagstovnar, barnavernd og Gigna. Henda skipan gevur nakrar serstakar møguleikar at menna og samskipa barna– og ungdómsøkið, men tað er samstundis ein stór ábyrgd og avbjóðing, sum krevur, at vit øll, sum varða av økinum, lyfta í felag.

Landsstýrismaðurin í barna- og útbúgvingarmálum hevur tí tikið stig til saman við landsstýrisfólkunum í Heilsumálaráðnum, Løgmálaráðnum, Almanna- og mentamálaráðnum og formansskapinum í Kommunufelagnum at orða eina felags kós  fyri at skapa bestu karmarnar um eitt gott lív hjá børnum og ungum í Føroyum.

Visjónin er, at Føroyar skulu verða besta staðið í heiminum hjá øllum børnum og ungum at vaksa upp í. Partarnir eru samdir um at virka í felag fyri at finna loysnir, sum kunnu sameina tænastur, sum verða veittar børnum og ungum, so at tey kunnu mennast og trívast.

Samstundis er sjøtul settur á eina verkætlan, eisini kallað Barnaverkætlanin, sum allir partar hava góðkent. Málið er at seta barnið í fremstu røð, tá ið tænastur verða veittar frá ymsu  pørtunum og at virka í felag, so at tænasturnar verða samskipaðar, fyri at røkka einum so góðum úrsliti sum møguligt.

Hetta er ein spennandi verkætlan, sum eg leggi stóran dent á at fáa at virka til fulnar. Her hava vit ein gyltan møguleika at taka lógvatak saman bæði um fjøldina og einstaka barnið og tann unga og at gera fyriskipanir, har vit í felag samstarva um menningarátøk og at finna loysnir.

Um tú skalt náa langt og røkka málinum sum landsstýrismaður, so mást hava fylgiskap og undirtøku bæði politiskt og frá undirliggjandi stovnum, men ikki minst frá øllum tykkum, sum í tykkara dagliga yrki varða av økinum, børn og ung.

Á kveikingardegnum í dag verður serligt fokus sett á foreldraleiklutin, sum er so sera umráðandi í barnsins uppvøkstri og menning. Foreldrini eru tey týdningarmestu í barnsins lívi. Foreldrini hava ein avgerandi leiklut í uppalingini, at vísa umsorgan, kærleika, nærveru og vera fyridømi á ymsan hátt. Hetta ávirkar bæði barnsins atferð og persónmensku, og er tað støði ella fyrimynd, sum barnið byggir víðari á. Góð viðurskifti millum børn og foreldur fremur ró, stabilitet og hjálpir barninum at finna fótafesti í truplum støðum og hevur eisini ávirkan á lívsmeistring.

Vit menniskju eru ymisk og hava ymiskar førleikar. Tí eru tað ikki øll foreldur, sum megna ta stóru uppgávuna, sum er at vera foreldur. Støðurnar eru eisini ymiskar, og eisini førleikarnir og avbjóðingarnar bæði hjá foreldrunum og børnunum. Tað er tí okkara ábyrgd, sum arbeiða innan økið, børn og ung, at veita ta hjálp og tænastu, sum til ber og í røttum tíma. Hetta eru mál, vit hava sett okkum í Barnaverkætlanini, og eisini at bíðitíð ella viðgerð frá myndugleika til myndugleika ikki verður ein forðing í barnsins menning.

Tað  kann vera krevjandi á ymsan hátt at vera foreldur í dagsins samfelagi. Eg havi tí  sett mær fyri at bøta um hesi viðurskifti, og havi sett arbeiði í verk, har tað skal standa foreldrum í boði at fáa ráðgeving í mun til vanligar gerandis trupulleikar. Tað er sera umráðandi, at foreldur í truplum støðum ella foreldur, sum eru í iva um, hvat rættast er at gera, fáa hjálp og ráðgeving so skjótt sum til ber. Hetta skal vera eitt lággáttartilboð, har ikki er neyðugt við skráseting og at fara umvegis barnavernd.

Eg eri sannførdur um, at tit í SSP skipanini gera eitt stórt arbeiði bæði SSP- ráðgevingin, og tit sum arbeiða í økjunum, dagstovni, skúla, barnaverndartænastu og í løgregluni. Tit hava eisini eitt samskipandi arbeiði við felags fundum í barnaverndarøkjunum. Í ársætlanini, Mál og mið, eru løgd arbeiðsøki fyri árið, har fleiri eisini eru afturvendandi millum annað, ung og lívið og góðir miðlavanar. Eg taki hesi evni fram, sjálvt um lívsmeistran og onnur evni eisini er eins umráðandi.

Tað er sera umráðandi at raðfesta tey evni, sum eru avbjóðingin bæði hjá teimum ungu og foreldrunum. At taka foreldrini við upp á ráð í spurningum, har foreldrini kunnu virka fyri, at ung hava eitt heilsugott og virkið ungdómslív uttan royking og rúsdrekka er eitt gott átak. Hetta, at foreldur eru saman og umrøða sín leiklut, er sera viðkomandi, tí nógvar normar seta vit eisini í felag. Foreldur kunnu verða ivandi, tá ið barnið gerst tannáringur, um hvat er rætt at gera, og hvørji mørk vit skulu seta. Vit vita, at tey ungu vilja vera og gera sum hini, ella sum tey halda, at hini gera og ynskja eisini ofta at víðka mørkini. Hesir foreldrafundir, sum skúli og SSP skipa fyri eru eitt umráðandi átak at skipa felags fatan um tannáringaárini. Tað er eisini ein sannroynd, sum nógv vísa á, sum arbeiða við børnum og ungdómi og eisini tey, ið virka innan rúsevnisviðgerð, at børn og ung, sum trívast og eru partur av einum sunnum felagsskapi, eru í nógv minni vanda fyri at koma út í rúsevnis- ella rúsdrekkatrupulleikar.  

Eg vil tí inniliga heita á tykkum í SSP skipanini, takið samrøðuna við tannáringin, sum er við at koma sær í óføri, sjálvt um hann er víkjandi, gerið so tað, tit kunnu saman við foreldrunum at fáa unglingin í tal og veita honum hjálp at koma burtur úr støðuni. Í slíkum førum er neyðugt at hava amboð og fyriskipanir at kunna fáa tann unga at velja at verða saman við øðrum javnaldrum til felags átøk í einum mennandi umhvørvi. Hetta sama ger seg eisini galdandi, tá ið talan er um skúlafráveru og mistrivnað. Um einki verður gjørt, og støðan bara versnar, so er skjótt at koma á eina glíðibreyt. Tí er fyribyrging og at seta inn tíðliga tað, sum er mest umráðandi og at gera umstøðurnar, so at barnið og tann ungi trívist.

Einsemi tykist at vera ein stór avbjóðing hjá teimum, sum ikki luttaka í ítrótti ella øðrum frítíðarlívi.  Telda, teldil og snildtelefon spæla ein stóran leiklut í lívinum hjá børnum og ungum. Summi ung hava mestu kontakt við onnur ung á netinum, og bæði børn og ung nýta nógva tíð til telduspøl. Hetta er ein vaksandi avbjóðing, sum bæði foreldur og skúli eiga at verða ansin um, serliga tí at hetta er øðrvísi samskifti og samvera enn tað persónliga sambandið og kann eisini føra til einsemi.

Harumframt vísa trivnaðarkanningar, bæði í 2019 og 2023, at børn og ung í fólkaskúlanum verða happað á netinum og fáa særandi boð ella myndir sendandi, og at tær verða sendar til onnur. Átakið “Góðir miðlavanar” er partur av fyribyrgjandi arbeiðshættunum hjá SSP og vendir sær til børn, foreldur, lærarar og skúlan um, hvussu børn og ung í Føroyum kunnu ferðast á netinum á ein skilagóðan hátt. Hetta er eisini eitt bæði neyðugt og viðkomandi átak, sum uttan iva kann gera mun, tí framvegis eru tað nógv børn og ung, sum kenna seg happað á netinum. Í átakinum, Góðir miðlavanar, verður dentur lagdur á, at vit øll hava eina felags ábyrgd at tryggja, at okkara børn og ungu trívast á netinum, og at hetta hoyrir saman við trivnaðinum hjá flokkinum.

SSP- samstarvið, sum byrjaði í 2008, hevur havt stóran týdning, helst serliga innan fólkaskúlan, har skipanin byrjaði. Í felagsskapi hava tit nátt langt og bygt eina skipan, sum virkar. Arbeiðsøkið er seinni víðkað til at fata um øll børn og ung frá 0- til og við 17 ár. Tað er týdningarmikið, at vit framhaldandi hava eitt skipað samstarv millum viðkomandi myndugleikar um átøk at fyribyrgja sosialar trupulleikar, rúsevnismisnýtslu og at fyribyrgja kriminalitet. Soleiðis, at vit kunnu møta børnum og ungum við ymsum avbjóðingum. Skipanin eigur uttan iva at verða dagførd og ment, sum m.a. varð mælt til í heildarætlanini um at fyribyrgja og tálma rúsevnismisnýtslu frá 2022. Eg fari at hyggja eftir teimum økjum, eg umsiti við atliti at samskipan,  innihaldi og arbeiðstíð.

Eg takki tykkum fyri gott arbeiði og ynski tykkum blíðan byr í arbeiði tykkara, og at tit á kveikingardegnum í dag fáa viðkomandi íblástur til tykkara arbeiðið innan SSP- samstarvið.

Røða hjá landsstýrismanninum –

Hey tit øll, bæði vaksin og ung,

Eg eri ein av teimum, sum bara elski at sleppa í føðingardag, so fyrst av øllum túsund takk fyri, at eg eri boðin við her í dag.

Eg veit ikki, um tit kunnu gita, hvussu gamla eg eri, men eg kann leggja út við at siga, at eg eri IKKI líka so gamal sum tykkara skúli her, sum í dag fyllir heili 90 ár.

Hugsa tær, at blíva heili 90 ár, tað er flott.

Í Føroyum hava vit nógv flott fjøll, sum í dag eru eitt sindur kavaklødd. Tá man gongur niðan á eitt fjall, so kann tað vera, at man gerst eitt sindur móður, men jú longur upp man kemur, jú betur útsýni fær man; man kann síggja oman á heimbygdina  / bý sín, yvir á aðrar oyggjar og bygdir.

Soleiðis er tað eisini við aldrinum. Astrid Lindgren, sum tit óivað kenna frá Pippi, segði einaferð soleiðis: aldur er sum at klatra niðan á eitt fjall: man gerst eitt sindur móður ávegis, men man fær eitt betur útsýni.

Astrid Lindgren dugdi so sera væl at skriva søgur, men veruleikin er tann, at tú og eg eru við til at skriva søgur hvønn dag; hetta gera vit t.d., tá vit eru saman við øðrum. Okkara gerðir og okkara orð eru við til at skriva bæði lívssøguna hjá okkum sjálvum, men eisini hjá vinmanni ella vinkonu okkara, tí vit ávirka jú øll hvønn annan. Tí er tað eisini sera umráðandi at leggja sær í geyma, at vera við til at skriva góðar søgur.

Hvat er so tann góða søgan?

Jú eg hugsi, at nógv av tykkum kanska kenna søguna, tá Pippi helt føðingardag. Har var milt sagt eitt sindur rokaligt, tí bæði Annika, Tummas, men eisini Harra Nilson og hesturin hjá Pippi vóru boðin við, og øll fingu tey køku og kakao, eisini Harra Nilson og hesturin.

Annika og Tummas høvdu keypt gávu til Pippi, tí tað plagar man jú at gera. Men tað serliga við Pippi var, at hon á føðingardegi sínum, sjálv valdi at geva gestunum eina gávu, og minnist meg rætt, so fekk Annika eina brosju og Tummas eina floytu.

Pippi skrivaði her eina góða søgu fyri tey, hon var saman við, fyri Tummas, Anniku, ja enntá fyri hestinum og Hr. Nilson, tí hóast hon líkasum átti henda dagin, so valdi hon at gera dagin til nakað heilt serligt fyri tey eisini.

Pippi er ein íspunnin persónur, men nógvir persónar, bæði personar, sum sum liva í dag, og persónar, sum hava livað fyri mongum árum síðani, hava víst okkum, hvussu vit kunnu vera við til at skriva góðar søgur, tá vit hjálpa øðrum.

Ein av hesum persónunum er millum annað Frans av Assisi, sum livdi fyri nógvum 100 árum síðani, og sum hesin skúli eisini er uppkallaður eftir; hesin maður valdi eitt lív í tænastu fyri onnur, og var harnæst eisini kanska at rokna sum ein undangongumaður, tá vit hugsa um atlit at náttúru og tilfeingi, tí hetta var nakað hann eisini hugsaði nógv um. Hann ynskti at vera við til at skriva ta góðu søguna.

Vit hátíðarhalda í dag 90 ára føðingardag hjá tykkara skúla. Eg hugsi, at um veggirnir í skúlastovunum her kundu sagt frá søgum, so høvdu vit hoyrt nógvar søgur, bæði stuttligar og kanska minni stuttligar.

Vit høvdu kanska hoyrt stuttliga søgu, har ein lærari ella næmingur antin gjørdi ella segði okkurt stuttligt. Men eg hugsi, at veggirnir eisini høvdu kunnað sagt frá einari keðiligari søgu, har ein næmingur kanska føldi seg einsamallan, ella tá ein næmingur á ein ella annan hátt fekk at vita og føla, at hann ella hon, ikki var líka góð sum hini.

Vit, eg og tú, skulu skriva tær góðu søgurnar. Tit børn eru á veg niðan á fjallið, og sum tit eldast, so fáa tit betur og betur útsýni; tit læra nógv gott fakligt her í Sankta Frans Skúla, so sum at skriva og lesa, men tað, sum er mest umráðandi at læra, er hetta: at vera eitt gott menniskja. At vera við til at skriva eina góða søgu hvønn dag bæði fyri tykkum sjálvi, men eisini fyri tey, tit eru saman við.

Eg veit, at tit her í skúlanum er røsk til hetta, og hava tit eisini upp til henda dag prógvað hetta. Eitt nú hava tit, sum ganga í 7 flokki, verið á gátt hjá grannunum við flottari krukku við nýbakaðum køkum og bjóðað teimum í føðingardag; hetta var flott, og hetta var júst tað, ið Pippi gjørdi, tá hon sum føðingardagsbarn valdi at gera dagin til nakað serligt fyri gestirnar, við at geva teimum eina gávu.

Eg veit, at tit øll, bæði næmingar og starvsfólk, hava verið við til at fyrireika henda dag, og eg kann sum landsstýrismaður bara siga: takk ! Takk fyri, at tit gera so nógv burturúr, og takk fyri, at tit veruliga við hesum vísa, hvussu góð tit eru við skúlan, og hvussu góð tit eisini eru við hvønn annan og okkum sum gestir.

Hjartaliga til lukku við 90 ára føðingardegnum, og bestu ynskir frameftir.

Røða í sambandi við handan av Pisa frágreiðingini fyri 2022

Fyrst vil eg takka tykkum frá Námsvísindadeildini og tykkum frá Námi fyri hetta megnararbeiði, tit hava gjørt í samband við hesa frágreiðingina tit hava gjørt, og ikki minst takk fyri tykkara framløgur.

Sum landsstýrismaður á hesum økinum vil eg siga, at eg taki hesi úrslitini í allar størsta álvara.

Vit skulu minnast til, at hetta ikki eru úrslitini frá fráfaringarroynd fólkaskúlans, um so var, so hevði eg verið stúrin. Tey úrslitini plaga nevniliga at verða góð, og tey geva eina heilt aðra jaliga mynd av førleikunum hjá næmingum fólkaskúlans.

Og vit vita, at føroyingar sum heild er eitt vælútbúgvið fólk, og at Føroyar er væl áleiðis at gerast eitt framkomið vitanarsamfelag, har vit áhaldandi menna okkara førleikar og við gransking menna nýggja vitan, og at føroyingar sum arbeiðskraft hava gott umdømi í øðrum londum.

Men hóast okkara úrslit í PISA royndunum kundu verið betri, so meti eg ikki, at vit bert skulu finnast at PISA royndunum og steðga við PISA ’og stinga alt í sekkin’.

Vit eiga heldur at bretta upp ermar og brúka hetta sum eitt av mongum amboðum, har vit kunnu samanbera okkara úrslit við úrslit hjá næmingum í øðrum londum. Vit eiga at verða forvitin um, hvat úrslitini fra PISA royndunum siga um okkara fólkaskúla.

Vit skulu ikki lata PISA royndir og PISA úrslit stýra okkara skúla, har vit eintýðugt tillaga okkara skúla fyri at fáa góð úrslit í PISA. Men PISA er ein roynd millum aðrar, og eitt metingaramboð millum onnur, sum mátar ávísa vitan og førleikar hjá okkara næmingum.

Her er neyðugt at geva ans, hvat tað eru fyri førleikar, sum PISA royndirnar leggja dent á at kanna. Og so saman reflektera og spyrja okkum sjálvi, hvørjar av hesum førleikum vit skulu leggja áherðslu á at menna. Til dømis leggur PISA stóran dent á førleikarnar at BRÚKA sínar lærdu førleikar í dagsins samfelag og til lívið, og ikki bara sum ástøðilig vitan í ávísari lærugrein, men sum vitan og førleikar, ið eisini tørvur verður á frameftir her í 21 øld.

Nú er tað serliga í støddfrøði, at afturgongdin hjá okkum er lutfalsliga stór í mun til seinast, og her er tað vert at kanna og vita, hvørjar orsøkirnar munnu verða til hetta. Í hvønn mun brúka okkara næmingar tøknina skilvíst sum eitt gagnligt amboð í støddfrøði.

Í lesing er eisini lítil afturgongd, men her er afturgongdin minni enn hjá okkara grannalondum.

Í náttúruvísind er eisini afturgongd.

Ofta er PISA heitt kjakevni, beint tá og eftir úrslitini verða kunngjørd, men kanska ov lítið uppmerksemi, áðrenn og meðan PISA royndirnar eru. Men møguliga skulu vit áðrenn royndirnar gera eitt sindur meira burturúr at kunna, upplýsa og greiða frá, hvat endamálið er við PISA, hvat PISA er, og hvørjar ávísar førleikar PISA kannar.

Hetta soleiðis at lærarar og næmingar síggja meining og virði í PISA, og harvið motiverast til at gera sítt allarbesta til royndirnar. Tá høvdu úrslitini ivaleyst verið betri, um hugburðurin og eldhugurin var stórur at gera sær ómak til PISA. Oftast eru úrslit tengd at motivatión, stremban og ídni.

So er spurningurin um vit seta JA ella NEI hattin uppá eftir at hava fingið upplýst hesi úrslit. Her er í hvussu so er nokk at tríva í. Sum skúlaverk og sum skúlamyndugleiki, so eiga vit at fara jaliga og granskandi til verka og kanna nærri hesi úrslitini, og vita hvar innsatsirnir skulu málrættast.

So enn einaferð takk til tykkum, sum hava staðið fyri hesum framløgum, og vit taka hetta við okkum í okkara arbeiði frameftir.

Takk fyri!

Góðu næmingar, góðu lærarar og øll tit, sum so ella so stuðla arbeiðið við at menna næmingaráðini og geva næmingunum eina rødd.

• Eg eri glaður at fáa hetta høvi at siga nøkur orð og at hitta tykkum
• Eg eri takksamur fyri tykkum ungu: at tit eru so røsk ...... so dugnalig.... og so virkin.

Tit ungu síggja heimin við frískum eygum.

Tit hava hugflog, .......tit tora at hugsa stórar tankar, ...... tit tora at seta spurningar, og tit tora at traðka fram.

Tit síggja ikki forðingar, sum vit eldru kanska av ringum royndum hava gjørt okkum gjøgnum lívið, og avmarkað okkum eldru.

DRÍVIÐ á við at gera tykkara dreymar til veruleika!

Í dag er altjóða barnarættindadagur, og tað eiga vit øll at vera takksom fyri og gev ans. Tí tað er als ikki sjálvsagt.

Takk fyri, at tit í Fuglafjarðar skúla seta dagin á breddan.

Í 1992 samtyktu Føroyar altjóða barnarættindasáttmálan. Í sáttmálanum eru týdningarmiklar reglur um rættindi hjá børnum. Sáttmálin er galdandi fyri øll børn og ung undir 18 ár.

Hví er tað umráðandi, at børn hava rættindi? Tí tað er okkara skylda, sum vaksin, at hjálpa, stuðla og hava umsorgan fyri øllum børnum.

Nakrar av teimum týdningarmiklastu reglunum í sáttmálunum siga nakað um:

• At børn hava rættindi uttan mun til, hvussu tey síggja út, hvat tey trúgva uppá, og hvaðan tey koma
• At vaksin skulu gera tað, sum er best fyri børn
• At børn hava rætt til at liva. Landið, sum barnið býr í, skal hjálpa barninum at hava eitt gott lív
• At børn hava rætt til at hava sína egnu meining, og hana skulu tey vaksnu virða

Ein barnarættindasáttmáli er ikki ein lóg, tí kann ein ikki revsast, um man ikki fylgir henni. Men er tað so, at ein myndugleiki, so sum t.d. ein kommuna, barnaverndin, politi, skúli o.a. hava tikið eina avgerð, sum viðvíkur einum barni, og barnið heldur, at avgerðin er skeiv, kann barnið klaga til Løgtingsins umboðsmann.

Sjálvt um talan ikki er um eina lóg, so hava tey londini, sum hava góðtikið barnarættindasáttmálan, lovað, at tey skulu gera sítt allarbesta fyri at tryggja, at tær 54 greinarnar í sáttmálanum verða hildnar. Tey hava lovað, at landsins lógir skulu vera í samsvari við barnarættindasáttmálan. Tað merkir, at tá vit í Løgtinginum smíða lógir, eiga vit altíð at hava barnarættindasáttmálan við í arbeiðinum, tá tað um børn og ung ræður.

Eg kenni tað sum mína “fornemstu” uppgávu sum landsstýrismaður í barna- og útbúgvingarmálum at tryggja barnarættindi fyri øll børn í Føroyum.

Í sáttmálanum stendur, at børn hava rætt til at siga, hvat tey hugsa, um alt tað, ið hevur við børn at gera.

TIT hava rætt til eina rødd. - Sjálvt um hvør einstøk rødd kann tykjast lítil, so kann hon hava ein ómetaliga stóra ávirkan og verða virðismikil.

Malala Yousafzai hevur víst okkum á, at ein einkult rødd kann broyta heimin. Malala byrjaði longu sum tannáringur at stríðast fyri at rættindum í heimlandinum Pakistan. Hon stríðist fyri rættindunum hjá gentum til at fáa eina útbúgving. Hon brúkti nógva orku upp á at skriva ein blogg mótvegis Taliban. At byrja við skrivaði hon sum dulnevnd, men seinni alment, við góðum stuðli frá pápa sínum. Taliban er av teirri áskoðan, at gentur og kvinnur skulu hava avmarkaða atgongd til útbúgving. 15 ára gomul bleiv Malala skotin. Tað var sera ivasamt, um hon megnaði at yvirliva, men tað gjørdi hon. Vit høvdu øll skylt, um hon ikki hevði orkað at hildið áfram at stríðast.

Men Malala gavst ikki. Hon brúkar enn sína rødd. Hon brúkar røddina, til eisini at tosa fyri øll tey, sum ikki hava fingið møguleikan, ella av øðrum orsøkum ikki megna at tala at. Hennara dirvið og treiskni hevur prógvað fyri okkum, hvussu týdningarmikið tað er: at siga frá, brúka okkara rødd og berjast fyri okkara rættindum.

Tá vit tosa um barnarættindi, tosa vit ikki bert um rættin til útbúgving, góða heilsu ella tryggan og góðan uppvøkstur. Tað snýr seg eisini um rættin at verða hoyrdur.

Røddirnar hjá tykkum, ið eru vald at sita í næmingarráðunum, eru eisini týdningarmiklar. Tit hava bæði møguleikan og vald til at ávirka avgerðir, sum hava við tykkum at gera. Tit hava møguleika at ávirka skúlans leiðslu og meira enn tað. Tit hava somuleiðis eisini møguleikan at senda boðskapin uppeftir í skipanunum, til myndugleikarnar, so sum til t.d. til mín sum landsstýrismann. Eitt dømi um hetta er, er í sambandi við hoyringarnar/tjakið í mun til, um vit skulu hava vetrarfrí ella ikki. Enn er endaliga avgerð ikki tikin í hesum málinum, men tykkara íkast er ein partur í viðgerðini saman við øðrum viðmerkingum.

At enda vil eg líka nevna Barnaverkætlanina. Tit hava kanska hoyrt eitt sindur um hana í miðlunum. Í stuttum snýr hon seg um, at vit í politisku skipanini royna at gera lógir og skipanirnar til børn og ung so góðar sum til ber. Endamálið er, at Føroyar skal verða heimsins besta land hjá øllum børnum at vaksa upp í. Hetta er eitt stórt mál og tekur langa tíð.

Fyri eini viku síðani, høvdu vit eina ráðstevnu fyri á leið 300 fólkum í Norðurlandahúsinum. Har umrøddu vit, hvussu vit kunnu náa hesum málinum. Har komu nógv góð hugskot fram. Men hetta er bara byrjanin, vit fara eisini at skipa eitthvørt átak, so at børn og ung eisini kunnu koma til orðanna. Tá kann eg ímynda mær, at næmingarráðini á onkran hátt koma at hava ein aktivan leiklut.

At enda vil eg bara minna tykkum á, at eins og Malala hava tit bæði rætt og skyldu til, at tala at, og koma við skilagóðum uppskotum, so at vit kunnu tryggja okkum, at Føroyar kann verða heimsins besta land at veksa upp í og at liva í.

Takk !

Røða hjá landsstýrismanninum hildin í Mentanarhúsinum í Fuglafirði fríggjadagin 20. oktober 2023

Ársins Íverkseti

Ársins Íverkseti er ímyndin av íverksetan.

Ársins Íverkseti hevur ment eina vøru, ið er eitt hent amboð hjá alskyns fyritøkum og stovnum bæði í Føroyum og uttanlands. Fyritøkan er sera skjót at tillaga sína vøru til tað, sum marknaðurin ynskir. Hetta ger vøruna til nakað serligt, og eyðkennir eisini teirra máta at arbeiða uppá.

Fyritøkan hevur megnað at gera seg galdandi í kappingini bæði á føroyska og útlendska marknaðinum. Marknaðurin hjá fyritøkuni kann vera allur heimurin, og tí hevur ársins íverkseti eisini týdning fyri føroyska vinnulívið og samfelagið.

Ársins Íverkseti hevur havt góð fíggjarlig úrslit, síðan fyritøkan varð sett á stovn, og er tí eisini ein fyrimynd á hesum økinum fyri aðrar nýggjari fyritøkur. Umleið 7 fólk eru knýtt at fyritøkuni.

Við sínum dirvi, áræði og nýhugsni, hevur Ársins Íverkseti ikki bert lagt seg eftir eini ávísari vinnugrein ella einum ávísum marknaði, men heldur víst á broytingarsinni í teirra tilgongd.

Tað eru teir báðir Jaspur Langgaard og Reimund Langgaard, sum eiga og reka fyritøkuna, sum í ár fær heiðurin Ársins Íverkseti.

Ársini Íverkseti 2023 er Intra.

Hjartaliga til lukku!

Røða hjá Djóna Nolsøe Joensen, landsstýrismanni, í sambandi við hátíðarhald 15. oktober 2023 - 2. byggistig í Skúlanum á Giljanesi verður tikið í nýtslu.

"Sig mær tað og eg gloymi tað

lær meg tað og eg minnist tað

drag meg inn í tað, og eg læri tað"

Nakað soleiðis segði Benjamin Franklin fyri mongum árum síðani.

Hugsi tey flestu av okkum, sum eru her í dag, mugu ásanna, at tað, sum liggur handan setningin hjá Benjamin Franklin, er sera beinrakið.

Við sínum orðum vísir Benjamin Franklin nevnliga á, at vit læra best, tá vit verða drigin við inn í tað, sum fer fram, ella sagt við øðrum orðum, tá vit sleppa upp í part.

2. byggistig av Skúlanum á Giljanesi, sum nú stendur liðugt her, fevnir millum annað um hølir til tónleikastovu, heimkunnleika, handarbeiði og felagsøkir, sum tryggja næmingunum møguleika at savnast í smærri bólkum, har til ber at slappa av, tosa saman ella bara at vera.

Her er talan um hølir, sum á serligan hátt snúgva seg um tað, sum liggur aftanfyri setningin hjá Benjamin Franklin:

• Í tónleikinum veðra vit jú drigin við inn í eina verð, har læring fer fram, og har vit kunnu vera

• í samspæli við onnur

• Í hondarbeiðinum kunnu vit søkja inn í ein heim, har vit við at vera virkin verða drigin við tí listarliga og harvið læra,

• og í felagsøkinum kunnu vit verða drigin við inn í ein felagsskap, sum eigur at rúma einstaka næminginum, sum hann er, og har til ber at læra av øðrum og frá sær sjálvum

Talan er tí um eitt byggistig, sum í sera stóran mun fevnir um hølir, har næmingurin sleppur upp í part, og har næmingurin fær loyvi til at undrast og skapa og harvið læra og mennast.

Harnæst haldi eg, at tað er deiligt at síggja, at mann hevur valt at byggja ein bygning, sum er sera tíðarhóskandi, og sum tekur atlit at, hvussu tey ungu eru og hugsa í dag; ein bygning, sum gevur teimum rúm til at savnast og til bara at vera.

Tvey ár eru nú síðani henda verkætlan varð bjóðað út, og í dag hátíðarhalda vit so, at hon nú er liðug. Talan er her um eitt byggistig, sum í høvuðsheitum fevnir um hølir til hádeild, men tá hugt verður eftir tí samlaðu verkætlanini, so gleðir tað meg at síggja, at mann við 1. og 2. byggistig tryggjar, at eisini so týdningarmikil umráði sum serøkið og heilsusystraskipanin hava fingið betri umstøður.

Kommunan lýsir Førleikastovuna og serøkið sum vitanardepil skúlans, og vísir henda lýsing okkum, at tit veruliga hava tikið inklusióntankan til tykkum. Tit ynskja ein skúla, sum rúmar øllum næmingum á bestan hátt, og ein skúla, sum hevur skikkað og viðkomandi undirvísingartilboð til einstaka næmingin óansæð tørv.

Harnæst er tað fantastisk at síggja, at mann í hesari verkætlan eisini hevur minst til at gagnnýta eitt tað mest týdningarmiklasta tilfeingi, sum vit fáa fyri einki í Føroyum, og tað er náttúran og útsýnið. Skúlin fellir væl inn í lendið.

Sum landsstýrismaður í barna- og útbúgvingamálum kann eg ikki annað enn fegnast um, at góðir karmar til komandi ættarlið framhaldandi verða raðfestir ovarlaga.

Tit hava sum kommuna valt at raðfesta komandi ættarlið við at fara undir hetta byggistig, og er hetta ein íløga bæði í tann einstaka næmingin, lokalsamfelagið, ja í Føroyar sum heild.

Fyri nøkrum mánaðum síðani fekk eg handað eitt álit í sambandi við møguligar broytingar av fólkaskúlalógini, og var eitt av tilmælunum nevnliga, at handaligu og listarligu lærugreinirnar skulu uppraðfestast. Hesar lærugreinir hava stóra ávirkan á bæði læring, menning og trivnað hjá tí einstaka, og tískil eri eg sera glaður um, at eisini hesar lærugreinir nú fáa bestu sømdir í tykkara skúla.

Eg ynski tykkum hjartaliga til lukku við hesum bygningi, og eg veit, at talan her er ikki bara um eitt byggistig í ein fysiskan bygning.

Fleiri myndir síggjast her.

Myndina eigur jn.fo.

Røða á skúlaleiðaradegnum á Hotel Hafnia, 13. september 2023 

Góðu skúlaleiðarar

Tá eg hugsi aftur á mína tíð í Runavíkar skúla og um mín skúlastjóra, so minnist eg serliga aftur á  eina serstaka hending. Hetta var einaferð í skúlagarðinum, tá eg føldi meg keddan og einsamallan. Í tí løtuni var tað júst skúlastjórin Arne Ludvig, sum legði merki til mín og kom yvir til mín. Hann gav mær eitt vinaligt smíl og byrjaði síðan at tosa við meg um dystin hjá mær og mínum liði, sum hann hevði verið áskoðari til dagin fyri, og knappliga stóðu vit har í lívligum kjaki....

Hetta kann tykjast banalt og einki-sigandi, men fyri meg sum menniskja og næming hevði hetta alstóran týdning, og eg eri neyvan nakað eindømi! Arne gekk høgt uppí at rúma øllum, og serstakliga góður var hann til at taka sær av og hjálpa næmingum við serligum tørvi, og hvørja ferð eg reflekteri um hugtakið inklusión, so ímyndi eg mær, hvussu Arne fyrimyndarliga hevði rúmað hvørjum einstøkum næmingi.

At skúlastjórin, sum ofta er so upptikin við øllum møguligum, at hann steðgaði á og gav sær stundir til mín. Tað, tit brúka tykkara tíð og orku uppá, hevur sanniliga stóra ávirkan á bæði lærarar, foreldur, nærumhvørvi, bygdina og ikki minst á næmingar.

Tykkara gerðir og avgerðir hava týðandi avleiðingar fyri tykkara næmingar, og fyri framtíðina í Føroya landi, tí tað eru tykkara næmingar, sum í framtíðini koma at mynda og víðarimenna okkara samfelag. Tað er mín vón, at tit eisini minnast til at steðga á og hyggja rundanum tykkum, tað veri seg í lærarastovuni, í gongini og úti í skúlagarðinum. Um onkur tykist keddur ella einsamallur, ja so kunnu tit veruliga gera mun við at vísa teimum, at tú veruliga ert áhugaður í teimum, teirra trivnaði og menning. Tá í tíðini var inklusiónshugtakið sum so ikki at hoyra á manna tungu, tó er Arne Ludvig enn í dag mín fyrimynd í mun til inklusión, tí hann rúmaði øllum, og hetta má verða aðalmálið fyri inklusión.

Eg eri sannførdur um, at tá børn veruliga kenna seg sædd, hoyrd, og tá tey verða spurd, ja so skulu tey nokk koma við teirra íkasti. Og tá vit av heilum huga við forvitni spyrja tey, ja tá kunnu tey óivað gera okkum vaksnu varug við aðrar, øðrvísi og betri mátar at gera tingini uppá. Tá kunnu tey verða við til at síggja og menna nýggjar kreativar loysnir fyri skúlans virksemi.

Tí frøddi tað meg almikið, tá eg sá skránna fyri skúlaleiðaradagin í dag, har ljós verður varpað á  týðandi evnini barnarættindi og barnasýn. Tí sum eg nevndi omanfyri, hevur tað avgerandi týdning, at vit taka okkara børn og næmingar við upp á ráð. So seint sum í síðstu viku var ársfrágreiðingin frá 2022 frá Løgtingsins umboðsmanni til viðgerðar í Løgtinginum. Á síðu 48-49 í ársfrágreiðinginí var víst á kanning av næmingaráðum í fólkaskúlum, frískúlum og serskúla. Í kanningini, sum verður løgd fram her seinni í dag, varð m.a. víst á, at næmingaráð enn ikki vóru sett á stovn í fleiri skúlum, ið hava 5. flokk ella eldri floksstig. Hetta hóast tað er ásett í § 56 í Fólkaskúlalógini, at «Til hvønn skúla, ið hevur 5. ella eldri floksstig, stovna næmingarnir eitt næmingaráð.

Sum landsstýrismaður leggi eg stóran dent á, at tit lata tykkara næmingar sleppa til orðanna, at tit ikki bara hoyra og síggja, men sanniliga eisini hyggja og lurta eftir teirra gullkornum og virða teirra rætt at bera fram sína meining. Hetta er eisini í samsvari við grein 12 í Barnarættindasáttmálanum hjá ST um, at børn skulu hava rætt til frítt at geva síni sjónarmið til kennar í øllum viðurskiftum, ið hava við barnið at gera.

Við einum vælvirkandi næmingaráðið kunnu tit verða við til at tryggja næmingum tykkara teirra barnarættindi. Tískil vil eg í dag inniliga heita á tykkum skúlaleiðarar, ið enn ikki hava sett á stovn næmingaráð, um at fáa hetta framt skjótast til ber. Og legg til merkis, at eg í áðni segði VÆLVIRKANDI næmingaráð. Tí tað er ikki nøktandi bert at hava eitt næmingaráð sum eitt eiti, tí lógin sigur tað. Leikluturin hjá einum næmingaráðið skal ikki bert verða at spyrja til ráðs, tá undirhald og tílíkt skal fyriskipast. Eitt vælvirkandi næmingaráð eigur at verða tikið við upp á ráð, tá avgerðir skulu takast í skúlanum, sum hava ávirkan á barnsins skúladag.

Í Føroyum eru vit flest øll samd um, at Føroyar eisini í framtíðini skal verða eitt fólkaræðisligt samfelag, og at fólkaræðið tí støðugt má varðveitast, verjast og mennast. Ein góð byrjan til hesa fólkaræðisligu menning byrjar longu í okkara barnagørðum og víðari í okkara skúlum, har vit í mun til aldur og búning barnsins skulu stuðla teirra sjálvsmenning. Hetta gera vit í einum læruumhvørvi, sum í verki útinnir endamál fólkaskúlans, sum so fínt er orðað í § 2 í Fólkaskúlalógini, at næmingarnir: ‘kunnu venja síni evni til sjálvstøðuga meting, støðutakan og virkan og búnast í treysti til sín sjálvs og til teir møguleikar, sum eru í felagsskapinum.’

Við at tit stuðla næminginum til at hugsa sjálvstøðugt, til at seta kritiskar spurningar og at koma við vælgrundaðum grundgevingum, so vilja tit samstundis kveikja teirra áhuga til at luttaka, til at bjóða seg fram og til at verða vald í næmingaráðið. Hetta kann stimbra teirra áhuga til aktivt at menna felagsskapin, og í síðsta enda menna teirra tilvit um at virka fyri samfelagsins besta. Tit hava millum heimsins týdningarmestu størv, tí tit mynda okkara framtíðar borgarar, sum í framtíðini vónandi fara at spyrja sum Kennedy, um hvat tey kunnu gera fyri felagsskapin og fyri samfelagið...

Sum landsstýrismaður ætli eg sum skjótast (í samsvar við § 56, stk. 3 í fólkaskúlalógini) at gera leiðreglur fyri stovnan av næmingaráðum. Mín ambitión er, at vit kring alt landið fáa skúlar við vælvirkandi næmingaráðum, sum við egnari rødd og góðum grundgevingum tala sína sak. Harnæst at stovnsett verða møgulig næmingaráð í lokalumráðnum, tað veri seg í kommunum ella oynni, og at tað í síðsta enda verður stovnsett eitt næmingaráð fyri alt landið, sum er røddin umboðandi allar næmingar í føroyska fólkaskúlanum, sum á jaligan og konstruktivan hátt kunnu framseta síni ynskir, áhugamál og krøv.

Her seta vit barnið og næmingin í miðdepilin, tí hvør einstakur næmingur kann við støði í egnum kenslum og tankum venda sær til sítt næmingaráð, og fáa tey at umboða seg og bera fram síni sjónarmið. Eg havi tað barnasýn, at børn skulu sleppa at royna seg, lat tey endiliga gera mistøk og lat tey læra og vaksa av sínum feilum. Vit gera teimum eina bjarnatænastu við at gera ov nógv fyri tey og verja tey móti villum. Lat skúlan verða teirra trygga ‘laboratorie’, har tey eru trygg við at siga sína hugsan, læra at samskifta, samstarva og læra saman og av hvør øðrum.

Sum kunnugt er mær handað eitt álit við tilmælum um broytingar í fólkaskúlalógini. Her vil eg serliga raðfesta tilmælið um at minka floksstøddina, at tillaga og menna tvílæraraskipanina, at menna flokslæraraskipanina, eins og at raðfesta eftirútbúgving og førleikamenning av lærarum. Bólkar eru settir, sum arbeiða víðari við, hvussu tilmælini ítøkiliga kunnu setast í verk, og eftir ætlan verður sumt sett í verk longu frá komandi skúlaári. Og her í heyst eri eg sera spentur til aðalorðaskifti í Løgtinginum um fólkaskúlan.

Eitt tað fyrsta eg gjørdi sum landsstýrismaður var at raðfesta játtan til fleiri tímar at menna flokslæraran og til meira leiðslutíð til skúlaleiðslurnar. Tað hevur sera stóran týdning, at tit sum skúlaleiðarar hava góða tíð til at útinna námsfrøðiliga leiðslu. Heildarætlanin fyri kt-umsiting við m.a. skúlaneti og kervi+, er ein stór íløga í skúlaverkið, sum eg vænti og vóni fer at

lætta um og effektivisera tykkara fyrisitingarligu uppgávur, soleiðis at tit fáa meira tíð og orku til námsfrøðiliga leiðslu.

Um tit ikki hava tíð, orku og yvirskot til tykkara arbeiði, so varnast tit møguliga ikki tann kedda og troytta flokslæraran, sum hevur tørv á eini upplívgandi hond. Sjálvt um hann tá sýnir avvísandi atburð mótvegis tær, hevur tú so dirvi og áræði, til við einum smíli at insistera upp á kontakt. Megnar tú tá sum skúlaleiðari at vísa hesum lærara uppmerksemi og at upplyfta hann, ja so økir tú møguleikan fyri, at hesin lærarin seinni á degnum varnast gentuna ella dreingin, sum úti í skúlagarðinum følir seg keddan og einsamallan. Minnist til, at tykkara útsagnir, gerðir og atburður sum skúlaleiðarar, kunnu hava SERA jaliga ávirkan á tykkara starvsfólk, næmingar og í heila tikið á stemningin og mentanina í skúlanum. Ein góð gerð ella nøkur góð orð á vegnum kunnu gerast ein fylgisveinur hjá næminginum nærum alt hansara lív. Persónliga var eg sjálvur sera fegin um at ganga í einum skúla, har rúm var fyri teimum við serligum tørvi, og hetta vildi eg ikki verði fyriuttan. Hetta hevur lært meg alt um tolsemi og rúmligheit fyri øllum menniskjum, og hetta livi eg eftir hvønn tann einasta dag. Eg ynski mær ein slíkan rúmligan fólkaskúla kring allar Føroyar!

Her at enda vil eg takka fyri innbjóðingina, og at eg fái høvi til at bera tykkum eina heilsan her á skúlaleiðaradegnum. Eg ynski tykkum øllum ein góðan og áhugaverdan dag!

Mentanardagar 2023 í Fuglafirði

Góðu kambsdalsbúgvar, fuglfirðingar, hellufólk og góðu gestir!

Takk fyri møguleikan at bera fram nøkur orð, nú Mentanardagar í Fuglafirði aftur eru á skránni.

Tá eg hugsi um Fuglafjørð, so eru tað mentan og tónleikur, ið allar fyrst renna mær til hugs.

Bindifestivalur, Fuglafjarðar Gentukór, Frits Johannesen, Alexandur Kristiansen, brøðurnar á Lakjuni og Niels Midjord munnu tey allar flestu her á landi kennast við. Og nú seinnu árini samstarvið um stóra sangleikin hjá 10. flokki, ið hevur framførdur á fyrimyndarligan hátt.

Tað er sera hugaligt at síggja og hoyra, hvussu hesin mentanararvur livir sítt lív her á leiðini og heldur áfram við somu styrki ættarlið eftir ættarlið.

Men í Fuglafjarðar kommunu tykjast eisini mentanarlív, andslív og vinnulív ganga hond í hond. Og tað stendur okkum øllum greitt, at her rúmast bæði mentanarlig og vinnulig innovatión í ríkiligt mát. Og nógv eru dømini um tað. Samanrenningin millum mentanarliga og vinnuliga innovatión sæst eisini týðiliga aftur í skránni fyri dagarnar.

Her á Kambsdali eru vitan, innovatión og útbúgving veruliga í miðdeplinum. Og ganga hesi trý her á staðnum upp í eina hægri eind. Her er miðnámsskúli við sløkum 500 næmingum, eini 1000 privat arbeiðspláss í kommununi og ein røð av innovativum vitanarfyritøkum. KJ, GroAqua og Vónin, bert fyri at nevna nøkur dømi, eru dømir upp á fyritøkur á økinum, ið hava ment seg til at vera innovativar vitanarfyritøkur í altjóða flokki. Fyritøkurnar á økinum eru eisini við til at útbúgva okkara ungu, har tær bjóða seg fram sum lærupláss við eini røð av yrkisútbúgvingum, har lærlingar fáa týðandi førleikar, serliga innan tøkni og framleiðslu.

Eisini eiga vit at nevna Fablab, ið eisini liggur her. Tí Fablab knýtir júst útbúgving, innovatión og vinnu saman. Fablab gevur tær neyðugu karmarnar og tólini til at menna prototypur, ið kunnu mennast víðari. Og ikki er so langt frá hugskoti til veruleika. Á FabLab fáa einstaklingar og fyritøkur atgongd til eitt nú 3d printara, lasaraskera og CNC tøkni.

Vit kenna jú øll til hátøkniliga innovatiónsumhvørvið, Silicon Valley, í USA. Og hóast vit kanska ikki eru komin heilt hartil, so hevur onkur loyvt sær at nevna umhvørvið her fyri “Silicon Kambsdal”. Tí vinna og innovatión er partur av DNA’num her á staðnum.

Fara vit eitt sindur í frásjón renna mær til hugs væl kendu orðini ”Chance favours only the prepared mind” , ið stava frá kenda franska mikrolívfrøðinginum Louis Pasteur. Og sipa hesi orðini til, at uppdaging og nýhugsan, hóast tey kunnu tykjast tilvildarlig, byggja á munagóða og skynsama fyrireiking. Tess meiri tú veit um eitthvørt, jú størri eru útlitini fyri nýggjum uppdagingum. Samfelagsliga leggja vitan og útbúgving tí lunnar undir innovatión og nýhugsan, kunnu vit siga.

Vit eiga tí eisini at seta spurningin um vit kunnu menna samanrenningina millum vitan, vinnu og innovatión enn meiri. Talan kundi eitt nú verið at ment fleiri hægri útbúgvingar saman við vinnuni og íverksetaraumhvørvinum. Í hesum sambandi ber eisini til at hyggja eftir, hvussu brúgvabygging millum íverksetaravinnu og útbúgving virkar aðrastaðni, samstundis sum vit leggja dent á førleikarnir, sum vit hava tørv á Føroyum.

Mentanardagar í Fuglafirði eru komnir fyri at vera. Og hesaferð hava tit, eins og undanfarin ár, ment eina spennandi, fjøltáttaða og rúgvismikla skrá fyri mentanardagarnar, ið inniheldur okkurt, bókstaviliga, til allar málbólkar. Og hetta hava tit stórt rós uppiborið fyri.

Eg haldi, at tað er vert at tríva í skránna. Tí tað er ikki smávegis, sum er at finna í skránni. Til ber eitt nú til at vitja alibrúk, fyritøkur og kreativ verkstøð, fara filosofiskan gongutúr við ferðaleiðara; fara til serstaka konsertuppliving í svimjihylinum ella spáka sær ein túr ígjøgnum serstøku regnskjólagøtuna. Hetta bert fyri at taka nøkur dømir burturúr skránni.

Harumframt er vert at nevna, at sera nógv er á skránni fyri børnini og barnafamiljurnar. Við øllum frá sonevndum barnamatarbitum til andlitsmáling; kassabilakappkoyring, súkklukapping og ponyríðing til tey smáu. Samstundis sum skipað verður eitt nú fyri parkourøki og beatboxing-verkstovu til tey ungu.

Sum landsstýrismaður í barna- og útbúgvingarmálum fegnist eg um, at so nógv gott og uppbyggjandi er á skránni, ikki minst fyri børnini og tey ungu. Og er hetta eisini bert ein staðfesting av tí nógva virksemi, sum longu er her í kommununi.

Í einum annars ofta strongdum gerandisdegi, eru Mentanardagarnir í Fuglafirði eitt kærkomið høvið at steðga á, njóta løturnar og uppliva nakað heilt serstakt saman.

Og við hesum fáu orðum fari eg at lýsa Mentanardagarnar í Fuglafirði 2023 at vera settir!

Takk fyri!

Røða á Glasi 14. august 2023

- Skúlaárið 23/24 á Glasi byrjar 14. august, tá skúlin hevur innleiðslu fyri øllum lærarum í tveir dagar

Góðu tit,

Takk fyri, at eg var boðin við til at siga nøkur orð við hetta høvi, nú tit koma saman beint áðrenn skúlaárið á Glasi byrjar aftur.

Eg fari her at leggja dent á útbúgvingarligu dimensiónina, men fari eisini at leggja dent á trivnaðin og lívsgóðskuna hjá teimum, ið ganga á miðnámi.

Útbúgvingarligt

Arbeitt verður í løtuni við at gera tilmæli til sonevndar yrkisgymnasialar útbúgvingar, har endamálið er at gera tað møguligt at samantvinna yrkisútbúgvingarnar og gymnasialu miðnámsútbúgvingarnar. Endamálið er, at tað skal bera til at fáa eina førleikagevandi útbúgving við einum sveinabrævi, ið kann nýtast í ávísum yrki, samstundis sum at tað skal bera til at fara undir víðari lesnað. Enn er tó ikki heilt greitt, hvussu ein slík útbúgving kemur at verða skipað, men ein arbeiðsbólkur er settur at gera tilmæli um hetta, og vita vit vónandi meira um hetta í heyst.

Ein partur av hesum arbeiði er eisini at gera lærugreinapakkar fyri nakrar av útbúgvingunum á miðnámi, ið ikki lúka upptøkukrøvini til ávísar hægri útbúgvingar. Her verður serligur dentur lagdur á heilsuhjálpara-, heilsurøktara- og námsfrøðihjálpara-útbúgvingarnar á Heilsuskúla Føroya.

Breytaskipanin fyri gymnasialu miðnámsútbúgvingarnar hevur nú 10 ár á baki, og fer arbeiðsbólkur í hesum sambandi í holt við at eftirmeta gymnasialu breytaskipanina í heyst. Spennandi verður at síggja, hvørjar niðurstøðurnar verða.

Fyri at nevna okkurt av tí, sum fyri stuttum er sett í verk, kunnu vit nevna, at nýggj kunngerð var lýst fyri kokkaútbúgvingina í vár, soleiðis at tað nú fer at bera til at taka fulla skúlagongd til kokkaútbúgving á Tekniska skúla í Klaksvík. Áður hevur verið neyðugt at tikið seinnu skúlaskeiðini í Danmark.

Eisini kann nevnast, eins og tykkum er kunnugt, at ein nýggj royndarskipan fyri næmingar, ið fáast við úrvalsítrótt á miðnámi, verður roynd nú við skúlaársbyrjan.

Trivnaður

Góður trivnaður og lívsgóðska millum okkara ungu hevur alstóran týdning. Hetta hevur týdning í sjálvum sær og fyri alla læring og útbúgving. Barnaverkætlanin, ið vit arbeiða við í Barna- og útbúgvingarráðnum, tekur útgangsstøði í hesum, og fevnir eisini um tey ungu. Fyri tíð síðani var trivnaðarkanning gjørd millum omanfyri 1000 næmingar á miðnámi í Føroyum. Úrslitið vísir, at trivnaðarstøðið, um ein kann kalla tað so, er tað sama sum í 2021, tá líkandi kanning var gjørd. Kanningin tá vísti tó eitt stórt fall í trivnaðinum í mun til kanning í 2017. Onkrir ljósglottar eru, t.d. er ein stórur partur, ið svarar, at tey kenna seg elskað. Men samstundis er tað ein stórur partur, ið svarar, at tey sjáldan hava stórt yvirskot av orku. Vísandi til hvussu tey hava kent seg seinastu tvær vikurnar, áðrenn tey hava svarað.

Her er rúm fyri batum, og eiga vit í felag at hava ein dialog um, hvussu trivnaðurin verður betri millum okkara ungu á miðnámi. Nógv ymisk tilboð eru longu, t.d. hevur Glasir eina næmingatænastu, har lestrarvegleiðing og lektiucafé eru týðandi tættir, ið stuðla og hjálpa næmingunum. Umframt at sálarfrøðingar eru knýttir at miðnámsskúlunum og hava næmingarnir møguleika fyri at tosa við hesar, um tað, sum teir stríðast við.

Alt gott um verandi tilboð, men onnur tiltøk eiga helst eisini at verða sett í verk.

Eitt nú var tilmæli handað í 2021 um ung við sálarligum og sosialum avbjóðingum, og hvussu hesi kunnu megna at fullføra miðnám. Tilmæli tekur útgangsstøði í verandi tilboðum og skipanum, men kemur við boðum upp á, hvussu hesar betri fáast at virka fyri hesum endamáli. Her er talan eitt nú um at nágreina leiklut, uppgávuábyrgd og markamót hjá lestrarvegleiðingini, toymisskipanini, sernámi og mentorskipan. Umframt at gera lívsmeistran til part av lærugreinunum lestrarmenning og ítróttur og heilsa. Hetta tilmæli fara vit nú at viðgera nærri í ráðnum.

Harumframt er ein møguleiki, at Gigni eisini verður partur av miðnámi, eins og í fólkaskúlanum, og kundu næmingarnir soleiðis fingið ágóðan av dialogi við dugnalig fakfólk við breiðari vitan um bæði heilsu og trivnað.

Skipanin sjálv

Men vit eiga eisini at tora at seta spurningin um - og í hvønn mun - okkara egnu skipanir elva til strongd og mistrivnað millum tey ungu. Og er hetta eisini eitt stórt kjak-evni í londunum rundanum okkum. Tað eigur at vekja undran, at tey ungu í trivnaðarkanningini svara, at tey ikki ofta hava yvirskot av orku. Og eiga vit tí eisini at hyggja nærri at júst hesum fyribrigdi. Kanska arbeiðsbyrðan og krøvini, vit sum samfelag seta, eru ov stór ella kanska skipanin ikki tekur nóg nógv atlit at trivnaðinum.

Í hesum sambandi er eisini neyðugt at hyggja eftir arbeiðsbyrðuni á miðnámi sum heild og seta spurningin, um hon kanska er ov stór fyri summi? Ella um næmingarnir altíð hava neyðugu amboðini at lyfta arbeiðsbyrðuna? Ella um til ber at skipa tingini øðrvísi? Vit hava fyri stuttum fingið eitt tilmæli um fólkaskúlan, har menning og trivnaður eru týðandi tættir. Eitt líknandi kjak um arbeiðsbyrðu, trivnað og læringsumstøður hjá næmingum á miðnámi eigur eisini at fara fram.

Ein partur av hesum kann eisini vera at hyggja nærri eftir próvtalsstiganum og próvtølum sum heild. Vit eru meiri og annað enn próvtøl. Og flest øllum kunnugt eru tøl sera psykologisk – til ber t.d. at spyrja, um tað nú er neyðugt at hava eitt próvtal sum eitur “- 3” (minus 3) – tí hvat merkir hetta? Eigur eitt 0-tal ikki vera absolutt lægsta talið? Bert fyri at seta nakrar spurningar við próvtalsstigan. Hetta krevur tó eitt størri fakligt kjak, áðrenn vit broyta próvtalsstigan ella t.d. fara yvir til gera kvotu 2 størri í sambandi við upptøku á hægri útbúgvingum.

Skermnýtsla og fartelefonir á miðnámsskúlunum eru eisini kjakevni, ið eru viðkomandi í hesum sambandi. Og hava hesi stóra ávirkan á bæði trivnað og menning hjá okkara børnum og ungu. Talan er tó um eitt komplekst evnið, har meiningarnar eru nógvar - og eru vit sum myndugleikar sinnaðir at lurta eftir tykkara royndum her á staðnum.

Fari at enda við at siga, at tit sum her eru, sita við nógvari virðismiklari vitan um tey ungu á miðnámi tá tað ræður um trivnað og arbeiðsbyrðu. Og er tað alneyðugt at lurta væl eftir tykkum, tá vit sum myndugleikar skulu gera møguligar broytingar.

Takk fyri !

Góðu áhoyrarar,

Vit kunnu í dag gleðast um, at fyrsta flagið verður loyst í sambandi við útbyggingina av Rásini.

Talan er her um eina verkætlan upp á 25. mio. kr., og væntandi verða handverkararnir lidnir at byggja longu í januar 2025, soleiðis at flytast kann inn og klárt verður til skúlabyrjan í august 2025.

Talan er um eina útbygging á 450 fermetrar, og vil tað hava við sær, at tað frameftir fer at bera til, at taka tvífalt so nógvar næmingar inn, sum skúlin tekur í dag, soleiðis at næmingatalið fer frá 7 næmingum upp til 14, og eisini fer tað at bera til, at taka næmingar upp hvørt ár.

Rásin er meir enn bert ein bygningur. Rásin er eitt heim fyri ung, sum hava aðrar avbjóðingar enn so nógv onnur. Hesi ungu, sum hava búleikast, og sum frameftir skulu búleikast her, eru liðug við fólkaskúlan, og skulu ta tíð tey eru á Rásini, brynja seg enn betur til at vera partur av okkara samfelag.

Endamálið við Rásini eigur at vera hjartaslátturin í okkara samfelag: tað, at tað skal vera rúm fyri okkum øllum í dagsins samfelagi, óansæð førleikar.

Fyri nøkrum vikum síðani, tann 10. juni, hevði eg høvið at vitja Rásina, tá prógv skuldu handast. Hetta var ein hátíðardagur av teim heilt stóru, tí bæði tey ungu, avvarðandi og ikki minst starvsfólkini vóru merkt av einari heilt serligari gleði.

Eg var so heppin, at eg tá slapp at halda eina røðu, og hugleiddi eg tá orðið “ rás”, harundir, at ein rás er ein farleið sum gangast skal eftir; og júst henda Rásin er ein farleið, har tey ungu ferðast eitt tíðarskeið, meðan tey fáa onnur og nýggj amboð til at smíða sína framtíð við.

Í dag verður Rásin víðkað, soleiðis at fleiri sleppa at ganga eftir og á henni. Talan er um eina útbygging, sum fer at taka seg væl út í landslagnum og saman við núverandi bygningi, og ger, at vit fáa ein nýggjan bygning við 2 hæddum við kamarslon á ovaru hæddini, og undirvísingar- og felagshølir á niðaru hæddini. Sostatt fáa tey ungu ein stásiligan bygning at húsast í.

Tó vil eg til seinast siga, at tað sum ger og frameftir eisini fer at gera henda bygning stásiligan, er ikki bara núverandi og komandi bygningur, men fer altíð at vera tey ungu, sum húsast her. Tey seta nemliga lit á samfelagið, á lívið og á tað umhvørvi tey ferðast í, og geva eitt stórt íkast til samfelagið, við bert at vera tey, og eru góðar fyrimyndir fyri mong.

Til endans skal eg vegna Føroya landsstýri takka fyri og ynskja bæði Rásini og arbeiðstakarum eina hepna hond frameftir.

Takk fyri.