Røður hjá landsstýrismanninum

Røða hjá Djóna Nolsøe Joensen, landsstýrismanni, á aðalfundi hjá Yrkisfelagnum Miðnám 20. januar 2023

Góðu øll somul,

Fyrst og fremst stóra tøkk fyri innbjóðingina, at flyta fram eina stutta røðu til aðalfundin hjá tykkum.

Tykkara lutur liggur ikki eftir, og hava tit ein hin størsta leiklutin at útbúgva okkara ungu og fyrireika tey til hægri og framhaldandi lestur, bæði her heima og uttanlands. Tit eru við til at geva teimum týðandi førleikar til at luttaka og virka í einum alsamt meiri kompleksum heimi, ið setir teimum og okkum øllum alsamt størri krøv.

Sum heild kunnu vit siga, at undir eini miðnámsútbúgving búnast næmingar nógv, og eru tit við til at geva næmingunum ítøkiligar fakligar førleikar, ið teir kunnu brúka víðari. Men ikki bara eru tit við til at geva næmingunum ítøkiligar fakligar førleikar, tit eru eisini við til at geva næmingunum neyðugu amboðini til at hugsavna seg, støðga á og hugsa sjálvstøðugt, kritiskt og reflekterandi í eini tíð, har alt gongur skjótari og skjótari og evnini hjá okkum øllum til hugsavnan eru avbjóðað av eitt nú sosialum miðlum og skjótari, og kanska stundum, yvirfladiskari vitan.

Frá tykkum fáa næmingarnir amboðini til veruligt djúphugsni.

Hvørjar eru ætlanirnar fyri gymnasiala miðnámsskúlaøkið komandi árini?

Hetta er helst átrokandi spurningurin tey flestu, sum starvast á økinum, seta sær, tá ein nýggj samgonga tekur við. Og í hesum førinum er eisini talan um eitt nýtt aðalráð, Barna- og útbúgvingarmálaráðið. Her verður brotið upp úr nýggjum, og er talan um eina heildarhugsan, har børn og ung veruliga eru í miðdeplinum, tvørturum siðbundnu geirarnar.

Útbúgvingarøkið í síni heild hevur høga raðfesting í samgonguskjalinum. Samstundis má staðfestast, at nógv fyrireikandi arbeiði er gjørt frammanundan, og hevur samgongan sett sær sum mál, at seta í verk gjørd tilmæli.

Seinasta stóra endurskoðanin av gymnasialu miðnámsútbúgvingunum var sett í verk við lógini um gymnasialar miðnámsútbúgvingar frá 2012, tá skipanin við útbúgvingarbreytum varð sett á stovn. Síðani eru onkrar tillagingar gjørdar, men gymnasiala miðnámsútbúgvingarskipanin virkar enn eftir somu lóg. Ongar ætlanir eru um nakra kollelvelting av skipanini, men í samgonguskjalinum stendur yvirskipað, at:

“Miðnám og yrkismiðnám skulu støðugt eftirmetast og gjørd tilmæli setast í verk”.

Her verður hugsað um bæði gymnasialu miðnámsútbúgvingarnar, eins væl og yrkisútbúgvingarnar.

Nøkur møgulig átøk, ið arbeiðast skal víðari við, eru:

• Endurskoðan av fyrireikingarbreytini. Hugsanin er, at breytin eisini kemur at virka sum ein ískoytisútbúgving til eitt nú yrkisútbúgvingarnar, heilsuhjálparaútbúgvingina og námshjálparaútbúgvingarnar. Her ber til at gera fakpakkar, ið kunnu takast upp á stutta tíð og eru snikkaðir saman soleiðis, at teir lúka upptøkutreytirnar til viðkomandi framhaldsútbúgvingar. Til dømis ein heilsuhjálparapakka, ein námshjálparapakka og so framvegis. Umframt at fyrireikingarbreytin framvegis verður til sum ein sjálvstøðug útbúgving.
• Lívlong læring og hugsanin um, at eingir blindvegir eiga at vera í útbúgvingarskipanini eru sjálvt grundarlagið undir áður nevndu endurskoðan.
• Átøk frá trípartasemjuni millum arbeiðsgevarar, arbeiðstakarar og tað almenna frá 2019 skulu setast í verk sambært samgonguskjalinum. Eitt møguligt átak er EUX, ið er ein sonevnd yrkisgymnasial útbúgving, har næmingurin við útbúgvingarlok bæði fær gymnasialan og yrkisligan førleika. Tað vil siga, góðar møguleikar fyri framhaldandi lestri samstundis sum at hann fær eitt sveinabræv, ið hann kann nýta beinleiðis í arbeiðslívinum. Her er ein møguleiki, at fyrireikingarbreytin kann vera gymnasiali parturin av eini yrkisgymnasialari útbúgving.
• Støðug eftirmeting av námsfrøðiligu útbúgvingini av miðnámsskúlalærarum, ið bæði fevnir um lærarar og gymnasialu og yrkisligu miðnámsútbúgvingunum.
• Íverksetan av tilmæli frá 2021 frá arbeiðsbólki um ung við sálarligum og sosialum avbjóðingum og útbúgving. Tilmælið kemur við boðum upp á loysnir til, hvussu ung við sálarligum og/ella sosialum avbjóðingum megna at fullføra miðnám. Tilmælið tekur útgangsstøði í verandi tilboðum og skipanum, men kemur við boðum uppá, hvussu hesar betri fáast at virka fyri hesum endamálið. Her er talan eitt nú um at nágreina leiklut, uppgávuábyrgd og markamót hjá lestrarvegleiðingini, toymisskipanini, Sernámi og mentorskipan í hesum sambandi. Umframt at gera lívsmeistran til part av lærugreinunum lestrarmenning og ítróttur/heilsa.
• Sum heild ynskja vit eisini at endurskoða og dagføra verandi regluverk, har tørvur er á tí. Og har hava tit ein týðandi leiklut í at vísa okkum á, hvar tørvurin er størstur.

Sum landsstýrismaður í barna- og útbúgvingarmálum er ynski mítt, at tit eisini vera hoyrd og tikin við, tá møguligar broytingar eru í umbúnað. Tit sita við virðismiklari vitan, ið vit ikki kunnu vera fyri uttan, tá endurskoðanir skulu gerast og tilmælir setast í verk.

Og við hesum fáu orðum fari eg at takka fyri høvið at hitta tykkum!

Takk fyri.

Røða hjá Djóna Nolsøe Joensen, landsstýrismanni, í sambandi við tiltak, sum Føroyamál skipaði fyri í Skúlanum við Streymin tann 14. januar 2023.

Evnið var "Børnini og mál okkara" 

Góðan dagin øll somul og stóra takk fyri, at eg varð boðin við til hetta tiltakið við evninum ”Børnini og mál okkara”!

Fyrst av øllum vil eg senda eina hjartans tøkk til tykkum í felagnum Føroyamál fyri tykkara áhaldandi arbeiði til tess at varðveita og menna okkara móðurmál. Tað føroyska málið er ment gjøgnum fleiri hundrað ár, málið er livandi og broytiligt, og okkara móðurmál má framhaldandi verjast og mennast, og í hesum sambandi er tykkara arbeiði als ikki til fánýtis. Eg eri vísur í, at tykkara árligu átøk og tiltøk sanniliga eru okkara móðurmáli at gagni.

Longu inni í móðurlívinum hoyra vit ofta móðurmálið hjá okkara móður, og eitt tað fyrsta vit hoyra, tá vit koma út í henda heim, er tað føroyska móðurmálið. Summi vilja verða við, at tað føroyska málið er hótt, og tað hoyrist við hvørt millum manna, at fleiri og fleiri børn og ung brúka ensk orð, og at tað enska málið er so dominerandi/ráðandi á talgildum pallum, har okkara børn og ungu reika.

Tað frættist somuleiðis, at børn í ov stóran mun uppliva, at foreldur teirra sita við snildtelefonum ella øðrum skíggjum, í staðin fyri at tosa við børn síni, og enntá, at børn heilt niðri í vøggustovualdri sita ov nógv frammanfyri skíggja. Skíggjatíðin hjá børnum má avmarkast, og í staðin eigur meira tíð at verða nýtt í samveru og málsligum samskifti við onnur menniskju.

Tó tykist veruleikin soleiðis háttaður, at børn og ung nýta nógva tíð á talgilda netinum, og umráðandi er, at børnini ikki føla seg illa ella skeiv, tá tey hava sínar løtur við talgildum tólum. Men vit mugu stremba eftir, at tey ikki í ov stóran mun bert hoyra fremmandamál, og tískil er tað sera týdningarmikið, at vit í Føroyum raðfesta at framleiða dygdargott talgilt tilfar á okkara móðurmáli.

Í hvussu so er, er tað av alstórum týdningi, at vit so TÍÐLIGA sum møguligt gera okkara ýtasta til tess at menna móðurmálið hjá okkara børnum. Tess vegna eri eg sera glaður og takksamur fyri, at tit, við hesum tiltaki, seta sjóneykuna á tað føroyska málið hjá okkara smáu børnum. Í dag eri eg sera spentur at hoyra, hvussu vit kunnu menna málið hjá smábørnum.

Eg síggi fram til at hoyra Kristu Hvannastein greiða frá, hvussu hon sum námsfrøðingur arbeiðir við menning og upplestri hjá smábørnum á stovni. Sjálvur haldi eg tað verða sera umráðandi, at børn fáa góðar UPPLIVINGAR við at hoyra søgur og upplestur.

Somuleiðis gleði eg meg til at hoyra Sissal Rasmussen, tá hon fer at tosa um orðfeingi og orðtøku hjá smábørnum, sum hon hevur granskað í.

Sum útbúgvin námsfrøðingur, og sum nýggjur landsstýrismaður í Barna- og útbúgvingarmálum, fegnist eg serliga um, at Felagið Føroyamál hesu ferð vendir sær til teirra, ið fáast við smábørn.

Í samgonguskjalinum stendur m.a., at “Samgongan vil menna dagstovnaøkið. Meira tíð skal vera til námsfrøðiligt virksemi, trivnaðarskapan og málsliga menning millum børn. Júst við hesum at raðfesta meira tíð og resursir til málsliga menning millum børn, hava vit í samgonguni lagt stóra áherðslu á týdningin av, at okkara børn menna sítt mál, sítt móðurmál og harvið síni evni at samskifta. Tað er sera týdningarmikið, at vit sum samfelag seta inn so tíðliga sum møguligt, soleiðis at okkara framtíðar ættarlig longu frá barnsbeini gerast glað, errin, áhugað og góð við okkara móðurmál.

Henda menning kann ítøkiliga byrjað so tíðliga sum møguligt í okkara dagstovnum, har tey vaksnu starvsfólkini hava meira tíð saman við hvørjum einstøkum barni, har børnini kunnu spegla seg í tí vaksna, soleiðis at børnini kenna seg hoyrd, sædd og skilt av umverðini/umheiminum. Við meira tíð til nærveru, málsliga menning og samskifti vil einstaka barnið samtýðis fáa ment sínar relatiónsførleikar, og hetta vil hava gagnliga ávirkan á barnsins relatión til sín sjálvan, til hini børnini og til tey vaksnu. Barnið vil hervið fáa styrkt sína sjálvsfatan, har tað vil kenna seg trygt í sínum samskifti við onnur menniskju.

Nógvir dagstovnar gera í dag eitt megnararbeiði í sambandi við at menna málið og samskiftisførleikarnar hjá okkara børnum, og við tí avmarkaðu tíð tey hava, nýta bæði námsfrøðingar, hjálparfólk og onnur starvsfólk alskyns professionel amboð, tilfar, háttaløg v.m. til tess at styrkja málsligu førleikarnar hjá okkara børnum. Eitt nú hava nógvir dagstovnar havt sera góð úrslit, har tey hava upplivað stóra málsliga framgongd og menning hjá børnunum á teirra stovni, eftir at tey dúgliga hava arbeitt við TRAS (Tidlig Registrering Af Sprogudvikling).

Tað eru tíbetur nógv, ið veita sítt íkast okkara móðurmálið at frama, men nú vil eg geva orðið til tykkum, og við hesum orðum vil eg ynskja tykkum øllum eitt avbera gott og væleydnað tiltak. Takk fyri!